2023 yılına sayılı günler kala Ege Bölgesi’nin iş insanları yeni yıla da karamsar bakıyor. Bilhassa yüksek enflasyona dikkat çeken iş dünyası, seçim havasıyla niçiniyle iktisatta bir düzgünleşme bakılırsamediklerine ve 2023 yılının 2022’den daha kuvvetli geçeceğine işaret etti.
BASİFED LİDERİ KASALI: RESESYON TÜM DÜNYA EKONOMİLERİNİ ETKİLEYECEK
Batı Anadolu Endüstrici ve İş İnsanları Dernekleri Federasyonu (BASİFED) İdare Konseyi Lideri Mehmet Ali Kasalı:
“Küresel olarak güç bir yılı geride bırakıyoruz. Hem ekonomik hem siyasi birebir vakitte insani açıdan sınandığımız bir yıl oldu. Pandemi daha sonrası tüm dünyada meydana gelen yüksek enflasyon ile uğraş sıkı para siyasetleri, MB’lerin faiz artırımları likiditeye ulaşmada genel bir zorluk yaratırken, tüm bu sürecin üzerine Rusya Ukrayna Savaşı’nın yarattığı insanlık dramları ve buna bağlı olarak ortaya çıkan güç krizi ile karşı karşıya kaldık. Savaşın kısa vadede bitmeyecek üzere görünmesi, güç krizinin 2023 yılında da yaşayacağımız temel sorunların başında geldiğini söylemek mümkün. Tüm bu sıkı para siyasetlerinin yaratacağı resesyonun da 2023 yılında tüm dünya ekonomilerini de etkileyeceği bir gerçek.
Türkiye’ye bakarsak, tüm dünya enflasyon ile gayrette yüksek faiz silahını kullanırken faiz indirimine giden bir ülke olduk. Bunun kararında da yüzde 84’lere ulaşan bir enflasyon karşı karşıya kaldık. Yüksek enflasyona karşın Kur Muhafazalı Mevduat ile baskılanan dövizin sabit hali ihracatçılar için erime manasına gelirken, 2023 yılının bir seçim yılı olması da bir süre daha yüksek enflasyon ve sabit döviz kuru ile devam edeceğimizi gösteriyor. Lakin seçimlerden daha sonra daha bilimsel gerçeklere uygun para siyasetlerine geçeceğimize olan inancımızı korumak istiyoruz. Toparlayacak olursak, şiddetli bir yılı geride bırakırken 2023’ün bilhassa ikinci yarısında daha farklı bir iktisat idare biçimi ile karşılaşacağımızı düşünüyorum.”
GİFED LİDERİ SERTER: SEÇİMDEN daha sonra ENFLASYONLA ÇABAYI ÖNE ALAN SİYASET BEKLİYORUZ
Girişimci İş Bayanları Federasyonu (GİFED) İdare Şurası Lideri Huriye Serter:
“Biroldukça zorluklarla dolu bir yılı geride bırakıyoruz. Global ekonomik aktivitedeki kuvvetli toparlanma 2021 yılı boyunca devam etmekle birlikte ülkeler ve bölgeler içinde toparlanma seviyesinde farklılaşmalar gözlendiğine şahit olduk. Salgınla çaba imkanlarına erişim, maliye ve para siyasetlerindeki yaklaşımlar genel iktisadi faaliyetin ülkeler seviyesinde ayrışmasında tesirli olurken, arz ve talep dengesizlikleri, hane halkının tüketim kalıplarındaki değişim, başta çip olmak üzere hammadde krizi ve navlun maliyetlerindeki yüksek oranlı artışlar global iktisadi faaliyette farklılaşmayı belirginleştirdi. Covid-19 salgınının daha yönetilebilir hale gelmesiyle olağanlaşan şartlarla birlikte canlanan global iktisatta giderek artan bir enflasyon ile karşı karşıya kaldık. Salgın periyodunda sağlanan devlet takviyeleri, gevşek para siyasetleri, artan likidite ve arz problemleri, global seviyede fiyatlar genel düzeyinin yüksek seyretmesine yol açtı. 2022 yılının başında ortaya çıkan Rusya-Ukrayna Savaşı da toparlanmakta olan global iktisada darbe vururken, ortaya çıkan güç krizi ve besin tedarik sıkıntıları yeni bir yükü omuzlarımıza yüklemiş oldu.
Türkiye’ye bakacak olursak enflasyon ile gayrette dünya ile ayrışan ve dünyada en yüksek enflasyona sahip ülke pozisyonuna eriştik. Tüm dünya faiz artırarak iktisat biliminin gereklerini yerine getirirken bizim büyüme odaklı düşük faiz siyaseti enflasyonu neredeyse üç hanelere yaklaştırmış oldu. 2023 yılında seçim sonraki enflasyon ile çabayı öne alan bir siyasete geçiş olması gerektiğine inanıyoruz.”
ESİAD LİDERİ GÜÇLÜ: EN BÜYÜK BEKLENTİMİZ İSTİKRARLI BİR EKONOMİ
Ege Sanayicileri ve İşinsanları Derneği (ESİAD) İdare Kuru Lideri Sibel Şiddetli:
“2022 yılı ekonomik açıdan güçlü bir yıl olarak hafızalara kazındı. Türkiye’yi başka ülkelerden negatif ayrıştıran yüksek enflasyonun yanı sıra yüksek güç fiyatları, cari açık, yüksek döviz kuru, izlenen iktisat siyasetleri tüm kesitleri olumsuz etkiledi. Bu ekonomik tablo, Rusya-Ukrayna savaşı, tedarik zincirlerindeki aksamalar üzere global konjonktürde yaşanan düşüncelerin da eklenmesiyle pekişti, öngörülebilirlik düzgünce zayıfladı. Finansmana erişimdeki zorluklar, yüksek emtia ve güç meblağları üzere biroldukça meseleye karşın sanayi üretimimizin sürat kesmeden devam etmesi ve uygun geçen turizm dönemi niçiniyle artan turizm gelirleri 2022 yılının olumlu yanları oldu.
2022 yılının sonlarına hakikat, 2023 yılının birinci yarısında yapılacak seçimlerle ilgili mevzular iktisat gündeminin önüne geçmeye başladı. Mevcut ekonomik şartları göz önünde tuttuğumuzda, seçimlerden daha sonra hem iktidarı birebir vakitte iş dünyasını güç günler bekliyor.
Tüm kesitler üzere biz endüstrici ve iş insanlarının 2023 yılı için en büyük beklentisi ülkemizin istikrarlı ve öngörülebilir bir iktisada kavuşmasıdır. Bu çerçevede, 2023 yılında önceliğimiz enflasyonla önemli ve kararlı bir biçimde uğraş edilmesi olmalıdır. Günü kurtaran düzenlemeler ve siyasetler yerine, genel kabul görmüş iktisat bilimi kurallarına dayanan siyasetlerin benimsenmesine gereksinimimiz var.
Öte yandan, uzun vadeli düşünerek, yüksek teknolojiyi ve katma bedeli önceleyen ve ithal girdiyi düşürecek üretimin sürükleyeceği büyümeyi sağlamamız gerekiyor. Ayrıyeten rekabet gücümüzü artırabilmek için endüstrimizin yeşil ve dijital dönüşümünü sağlamalıyız. Tüm bunlar için gerçek bir kalkınma ve finansman modeli ile stratejik bir planlama “eğer olmazsa olmaz”.
Ancak bu amaç ve beklentilerin gerçekleşebilmesi, devletin tüm süreçlerinde hukukun
üstünlüğünün tam olarak tesis edildiği, demokrasi ve kuvvetler ayrılığının güçlendirildiği, kurumlara inancın bir daha tesis edildiği bir iklimin sağlanmasına bağlı.”
İZSİAD LİDERİ KÜÇÜKKURT: ENFLASYONU DÜŞÜRECEK ATAKLAR YAPILACAĞINA İNANIYORUZ
İzmir Endüstrici Ve İşadamları Derneği (İZSİAD) İdare Konseyi Lideri Hasan Küçükkurt:
“2022 yılının tüm kesimler için külfetli bir yıl olduğu aşikar. Hem global birebir vakitte ulusal bazda ortaya çıkan sıkıntılar tüm kesimleri olumsuz etkiledi. Bilhassa global manada Rusya Ukrayna Savaşı’nın tesirleri fazlaca sert oldu. Rusya’ya karşı yürütülen ambargolar güç ve besin tedariği manasında büyük meselelere niye oldu. Doğalgaz, petrol ve tahılda dünyanın en kıymetli ihracatçılarından olan iki ülkenin savaşı tüm dünyada güç ve besin enflasyonunu da tetikledi. Ulusal manada ise yüksek enflasyon ile yaşadığımız bir yılı geride bırakıyoruz. Yüzde 80’lerin üzerine çıkan enflasyon besinden güce, endüstriden tarıma her alanda yüksek fiyat artışlarına sebep oldu. özetlemek gerekirsesı meselelerle dolu bir yılı geride bıraktığımızı söyleyebilirim.
2023 yılından umutluyuz, umutlu olmak mecburiyetindeyiz. O denli makus bir 2022 yılı geçirdik ki 2023’ün her biçimde düzgün olacağına yönelik inancımız kuvvetli. Global olarak yürütülen sıkı para siyasetinin kararı dünyada var olan enflasyonun gerilemeye başlayacağını, buna bağlı olarak başta ABD olmak üzere uygulanan sıkı para siyasetinin gevşeyeceğini düşünüyorum. Rusya Ukrayna Savaşı’nın 2023 yılı ortasında son bulacağına yönelik inancımı ise koruyorum. Ülkemizde seçimlerin tamamlanacağı bir yıl olacağından hareketle vazifeye kim gelirse gelsin daha yapan siyasetler ile enflasyonu düşürecek atılımlar yapacağına inanıyorum. Bunun tesirini de yıl ortasında nazaranceğimizi düşünüyorum.”
EGSD LİDERİ ERTUĞRUL: YÜKSEK KATMA KIYMETLİ İHRACAT ÇIKIŞ NOKTASI OLABİLİR
Ege Giysi Sanayicileri Derneği (EGSD) İdare Heyeti Lideri Hayati Ertuğrul:
“2022 yılının birinci altı ayda ihracatımızda uygun giden bir seyir vardı. Yılın son çeyreğinde hazır giysideki ihracatta kayıplar yaşanmaya başladı. Geçen yıl bu tarihlerdeki ihracatımızı bu yıl birebir periyotta gerçekleştiremedik. Bölümümüz emek ağır bir dal. Personellik maliyetlerimiz yüksek. Yakın coğrafyada yaşanmakta olan savaş, güce gelen artırımlar, ham husus maliyetlerinin artış, resesyon ve ana pazarın daralması göz önünde bulundurulduğunda maliyet tutturmak güç bir hal aldı.
Yaşanmakta olan ekonomik dalgalanma ile değerli bir kesim daha az tüketmeye yöneldi ve tüketim evvelarini değiştirdi. Temel gereksinim gereçlerine gelen yüksek artırımlar daha sonrasında 2023 yılı için taban fiyatın yüzde 54 oranında yükselmesi maliyetleri arttıran öge olarak tek başına düşünülemez. Güç maliyetlerinin artışı, hammaddeye ulaşımın güç ve kıymetli olması sanayiciyi zorlamaktadır.
2023 yılında döviz üstündeki baskının devam edip etmeyeceği konusunda endüstrici beklemededir. Biroldukça zincir marka yeni siparişten çok stoklarını eritiyor. Bölümümüzdeki daralma yeni yılda birinci çeyrekte de gözlemlenmeye devam edecektir.
Sektörümüzün ihracatının yüzde 70’ini ana pazarımız olan AB ülkelerine olduğu bilinmektedir. Avrupa’ya yakın olma avantajımızı koruyarak, 2023 yılı itibariyle yüksek katma pahalı mamüllerin ihracatına yönelmek endüstrici için çıkış noktası olabilir.”
KESİAD LİDERİ GÜNEL: 2022 ÇOK KÜLFETLİ BİR FORMDA KAPANDI
Kemalpaşa Endüstrici ve İş İnsanları Derneği (KESİAD) İdare Şurası Lideri Keyifli Can Günel:
“2023 yılına girmeye hazırlandığımız şu günlerde 2022 yılının pek hayli manada dertli bir biçimde kapandığını söylemek mümkün. Rusya-Ukrayna savaşının getirdiği jeopolitik riskler, artan güç ve emtia fiyatları, başta Fed olmak üzere gelişmiş ülke merkez bankalarının şahin duruşu ve gelişmiş ülkelerde yükselen resesyon tasası global risk iştahını olumsuz etkiledi. Azalan risk iştahı ve sıkılaşan finansal şartlar başka gelişmekte olan ülkelere emsal biçimde Türkiye’ye yönelik portföy girişlerini azalttı. Yurt içi finansal piyasalarda risk primi, döviz kuru ve tahvil faizi üzere göstergelerde oynaklığı artırdı. Global enflasyon ortamına Rusya Ukrayna Savaşı’nın da eklenmesiyle başta güç olmak üzere biroldukça alanda yeni külfetler da baş gösterdi.
Türkiye, bu süreçte büyümeyi amaç alan enflasyonu kendi haline bırakan bir iktisat siyaseti yürüttü. Bunun tesiriyle hiper enflasyona ulaştığımız bu günlerde tüm dünyadan farklılaştığımızı söylemek gerek. Seçim yılına girdiğimiz 2023 yılında da bu enflasyonist durumun devam edeceğini de görüyoruz. Seçimlerden daha sonra alınacak sıkı para siyaseti kararları ile enflasyonun aşikâr bir düzeye geri çekileceğine inanıyor, tüm ülkemize sağlıklı ve bereketli bir 2023 yılı diliyorum.”
TÜGİAD LİDERİ DURMUŞ: BÜYÜME ODAKLI SİYASETLER YÜKSEK ENFLASYONU GETİRDİ
Türkiye Genç İş İnsanları Derneği (TÜGİAD) İdare Konseyi Lideri Melih Sebastien Durmuş:
“Pandemi ile birlikte piyasalarda oluşan arz talep dengesizliği ve daha sonrasında ekonomiyi canlandırmaya yönelik uygulamaya konulan genişleyici para ve maliye siyasetleri kararında global seviyede fiyat istikrarının bozulduğunu gözlemledik. İktisadi faaliyetin canlanmasıyla birlikte petrol ve emtia fiyatlarındaki süratli artışlar, tedarik zincirlerindeki aksamalar, nakliyat maliyetlerinin artmasıyla gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde enflasyonun yüksek bir seyir izlediğini gördük.
Uluslararası ziraî emtia ve besin fiyatlarında yaşanan yüksek artışlar, güç başta olmak üzere girdi maliyetlerindeki yükselişler, döviz kuru gelişmeleri, 2022 yılında besin enflasyonunu olumsuz etkileyen ögeler olarak dikkat çekti. Besinin haricinde Rusya Ukrayna Savaşı’na bağlı olarak güç enflasyonu milletlerarası piyasalardaki gelişmelerin yansıması ile 2022 yılı genelinde geçtiğimiz yıla kıyasla bariz bir biçimde yükseldi. Tüm bu ortamda Türkiye’nin bu süreçlerden etkilenmemesi düşünülemezdi, o denli de oldu. Fakat tüm dünya enflasyon ile çabayı birinci önceliği yaparken bizim bunu tercih etmememiz, büyüme odaklı politikalarımız yüksek enflasyon ile sınanmamıza sebep olduğunu da söylemeliyiz. 2023 yılının ikinci çeyreğinde bizi bir seçimin beklediğini de düşünürsek bu enflasyonist ortamın süreceğini görüyoruz. En azından seçimden daha sonra enflasyon ile uğraşın iktisat idaresinin birinci gündemi olmasını bekliyoruz.”
EGOD LİDERİ TORUN: ENFLASYON 2023 YILINDA DA SÜRECEK
Ege Otomotiv Derneği (EGOD) İdare Şurası Lideri Mehmet Torun:
2022 farklı bir yıl geçirdi. Elektrikli araçların git gide güçlenmeye başladığını gördük. Mikro çip krizinin de sürdüğünü söyleyebiliriz. Tedarik zincirinde kopuklukların sürdüğünü de tabir etmek gerekiyor. Yeni tedarik zinciri kurma fikri konuşulsa da yeni bir zincir kurmak kolay değil.
2023 yılına baktığımızda ise elektrikleşme geri dönüşü olmayan bir yola girdi, bu gelişmeye devam edecek. İçten yanmalı motorların kısa vadede kalkmasını da beklemiyoruz. 2050 yılına kadar devam edecek bir müddetçten bahsediyorum.
Rusya Ukrayna Savaşı’nın ne vakit biteceğini önbakılırsamiyoruz, bu da bize 2023 yılında güç krizinin devam edeceğini gösteriyor. Avrupa’da araç satışında önemli bir toparlanma kelam konusu var, ü yıldır gelen araba eksikliği talebi biriktirdi, bizim bölümümüzde bir resesyondan bahsedemeyiz.
Matrah düzenlenmesi yapıldı bizde yakın vakitte, bu kesimimiz açısından olumlu bir hareket, keşke daha evvel yapılsaydı, çünkü piyasa durmuş vaziyette. Üretici bir ülke olarak vergilerin daha mantıklı düzeye gelmesi gerekiyor.
Genel bir bakış sunarsak, global manada enflasyonun 2023 yılında da süreceğini görüyoruz, Türkiye’de de önemli bir enflasyon kelam konusu. Seçim yılına girdiğimiz bu süreçte yüksek enflasyonun baz tesiri ile bir ölçü geri çekileceğini beklesek de enflasyonist ortamın devam edeceğini anlıyoruz.”
İZİKAD LİDERİ SEZGİN: 2023 ENFLASYON İLE GAYRET İLE GEÇECEK
İzmir İş Bayanları Derneği (İZİKAD) İdare Şurası Lideri Betül Sezgin:
“2022 yılı pek hayli manada sıkıntı bir sene oldu. Türkiye, pandemi daha sonrasında yükselen enflasyon ile uğraş eden bir fazlaca iktisadın aksine büyümeyi yüksek tutmayı ve istihdamı evvel muhafazayı daha sonra da artırmayı amaç aldı. Para siyasetlerini bu çerçeveyle uyumlu olacak biçimde oluşturduğumuzu görüyoruz. Faizleri düşürürken çeşitli kamu harcamalarını artırdı, minimum fiyata orta artırım yapıldı. Bu ve gibisi siyasetlerle Türkiye büyümeyi birinci yarıda yüksek, işsizlik oranını da yüzde 10 etrafında tutmayı başardı. Üçüncü çeyrekten başlayarak sanayi üretim endeksine baktığımızda sanayi üretiminde düşen bir tempo gördük. Bu çerçevede 2022 yılının yüzde 5 – 5,5 ötüründa bir büyüme oranıyla tamamlanmasını bekliyoruz.
2023 yılına gelirsek seçim yılına giriyoruz. Seçim iktisadının gerçek iktisat üstündeki tesiri malum. Yüksek enflasyon ile seçim iktisadını birleştirdiğimizde 2023 yılının da pahalılık ve enflasyon ile çaba ederek geçeceğini öngörmek kolay olsa gerek.”
EGİKAD LİDERİ KILIÇ: ACI REÇETE 2023 İKİNCİ YARISINDA YAZILACAK
Ege İş Bayanları Derneği (EGİKAD) İdare Şurası Lideri Emre Pınar Kılıç:
“2022 yılında Türkiye olarak pek fazlaca başlıkta uğraş verdik. Bu çabanın bir numiçinde ise enflasyon olduğunu söylemek gerekiyor. Büyüme odaklı anlayışa bağlı olarak dünyadan farklı olarak faiz indirimine giden iktisat idaresi, enflasyon mu büyüme mi sorusuna büyüme diye karşılık verdiğini görüyoruz. Lakin bu noktada ihracatın büyümesi beklenirken cari açığın arttığını da izliyoruz. Ocak – Eylül devrinde ihracat artışı yüzde 17 iken ithalat artışının yüzde 40,4 olduğunu görüyoruz. Birebir devirde TL’nin Dolar karşısındaki paha kaybı yüzde 25’in üzerinde olduğu biçimde ithalatın düşmeyip, ihracattan epeyce daha fazla artması birinci etapta olumlu üzere görünse de baskılanan döviz ihracatçının karlılığının erimesine niye oluyor. 2022 yılında cari açık yüzde 3.5 civarında olacak üzere görünüyor.
2023 yılında ise seçim yılı olması sebebiyle sıkı para siyasetlerine muhtaçlık duyan iktisadımızı güç bir sene bekliyor. İktisat yönetimi tarafınca bu gereksinime yönelik tercihte bulunacağını düşünmüyorum. Seçim ekonomilerinde genişleyen para siyaseti tercih edilirken, seçim daha sonrası ekstra sıkı para siyaseti uygulanmasına alışık bir ülkeyiz. Ayrıyeten baz tesiri ile düşen bir enflasyon, seçimden daha sonra yükselen bir enflasyon gerçeği önümüzde duruyor. Seçimden daha sonra iktidara gelecek yeni idarenin bu gerçeklik ile çabayı tercih edeceğini düşünüyor, acı reçetenin 2023 ikinci yarısında yazılacağını öngörüyorum.”
EGİAD LİDERİ YELKENBİÇER: SEÇİM EKONOMİSİ!
Ege Genç İş İnsanları Derneği (EGİAD) Lideri Alp Avni Yelkenbiçer:
“2022’de enflasyonda süratli bir artış yaşandı ancak buna karşılık talep canlı kalmaya devam etti. Ekonomik teori açısından bakıldığında fiyatı artan mala yönelik talebin düşmesi gerekir. halbuki ülkemizde tam karşıtı oluyor; fiyatlar süratle arttığı biçimde fiyatı yükselen mallara yönelik talep de artıyor. bu biçimde bir ortamda parayı bankaya yatırmak satın alma gücü kaybı yaratacağı için büyük tasarruf sahipleri gayrimenkul alımına, borsaya, araçlarını değiştirmeye yönelirken, küçük tasarruf sahipleri ileride daha da artacağını düşündüğü malları satın alıp stoklamaya ve kısmen borsaya yöneliyor. Ortaya çıkan bu faiz enflasyon tutarsızlığı niçiniyle bir çeşit paradan kaçış süreci yaşanıyor ve bu süreç enflasyonu daha da körüklüyor.
Vatandaşlarımızın bir kısmı anaparayı korumak için döviz alımına yöneliyordu ama bankaların döviz mevduatı tutması bir manada cezalandırılmaya başlayınca bankaların müşterilerini farklı alanlara yönlendirmesi kararı dövize talep eskisine nazaran düştü. Son aylarda borsada ortaya çıkan olağan dışı yükselişler tümüyle bu sebepten kaynaklanıyor.
Daha evvel hiç borsada yatırım yapmamış olan bireyler de faizden getiri elde edemeyeceğini, anaparasını koruyamayacağını görür görmez tasarrufunu pay senetlerine yatırmaya yöneliyor ve o niçinle pay senetlerinin pahaları, ötürüsıyla BIST 100 endeksi artıyor. Borsa yükseliyor demek ki iktisat düzgün gidiyor demek bu biçimde düşününce gerçekçi değil. Günü gelip de faiz enflasyon düzebir daha çıkarılmak zorunda kalınınca borsadaki pay bedelleri ve gayrimenkul meblağları bu kere süratli çöküşler yaşayacak. Bu sene verdiğimiz görüşlerde daima altını çizdik bir daha çizmekte yarar var; faiz siyasetimiz gerçekçi değil.
Ekonomik manada tüm dünyada bir kriz olduğunu yadsıyamayız ancak gelişmiş ülkelerde enflasyonla uğraşın iktisat siyasetinin temeli haline geldiğini görüyoruz. Temmuz 2023’ten itibaren seçimin sonuçlanmasından daha sonra Türkiye’nin kaçınılmaz olarak enflasyon tersi bir siyaset uygulamasını bekliyoruz. 2023’e bakınca yılın birinci yarısının seçim iktisadı; ikinci yarısının da ekonomik sıkıntılara uzun vadeli tahlillerin üretileceği kemer sıkma devri olacağını düşünüyorum. Seçim iktisadı dediğim kısımda muhtemelen EYT yasası çıkacak ayrıyeten yaklaşık 10 milyon emeklinin maaşı yükseltilecek. Seçime kadar 2 sefer taban fiyat artırımı olması olası bu da seçimlere yaklaşık 10.000 TL ruhsal sonu etrafında gireceğiz demektir.”
BASİFED LİDERİ KASALI: RESESYON TÜM DÜNYA EKONOMİLERİNİ ETKİLEYECEK
Batı Anadolu Endüstrici ve İş İnsanları Dernekleri Federasyonu (BASİFED) İdare Konseyi Lideri Mehmet Ali Kasalı:
“Küresel olarak güç bir yılı geride bırakıyoruz. Hem ekonomik hem siyasi birebir vakitte insani açıdan sınandığımız bir yıl oldu. Pandemi daha sonrası tüm dünyada meydana gelen yüksek enflasyon ile uğraş sıkı para siyasetleri, MB’lerin faiz artırımları likiditeye ulaşmada genel bir zorluk yaratırken, tüm bu sürecin üzerine Rusya Ukrayna Savaşı’nın yarattığı insanlık dramları ve buna bağlı olarak ortaya çıkan güç krizi ile karşı karşıya kaldık. Savaşın kısa vadede bitmeyecek üzere görünmesi, güç krizinin 2023 yılında da yaşayacağımız temel sorunların başında geldiğini söylemek mümkün. Tüm bu sıkı para siyasetlerinin yaratacağı resesyonun da 2023 yılında tüm dünya ekonomilerini de etkileyeceği bir gerçek.
Türkiye’ye bakarsak, tüm dünya enflasyon ile gayrette yüksek faiz silahını kullanırken faiz indirimine giden bir ülke olduk. Bunun kararında da yüzde 84’lere ulaşan bir enflasyon karşı karşıya kaldık. Yüksek enflasyona karşın Kur Muhafazalı Mevduat ile baskılanan dövizin sabit hali ihracatçılar için erime manasına gelirken, 2023 yılının bir seçim yılı olması da bir süre daha yüksek enflasyon ve sabit döviz kuru ile devam edeceğimizi gösteriyor. Lakin seçimlerden daha sonra daha bilimsel gerçeklere uygun para siyasetlerine geçeceğimize olan inancımızı korumak istiyoruz. Toparlayacak olursak, şiddetli bir yılı geride bırakırken 2023’ün bilhassa ikinci yarısında daha farklı bir iktisat idare biçimi ile karşılaşacağımızı düşünüyorum.”
GİFED LİDERİ SERTER: SEÇİMDEN daha sonra ENFLASYONLA ÇABAYI ÖNE ALAN SİYASET BEKLİYORUZ
Girişimci İş Bayanları Federasyonu (GİFED) İdare Şurası Lideri Huriye Serter:
“Biroldukça zorluklarla dolu bir yılı geride bırakıyoruz. Global ekonomik aktivitedeki kuvvetli toparlanma 2021 yılı boyunca devam etmekle birlikte ülkeler ve bölgeler içinde toparlanma seviyesinde farklılaşmalar gözlendiğine şahit olduk. Salgınla çaba imkanlarına erişim, maliye ve para siyasetlerindeki yaklaşımlar genel iktisadi faaliyetin ülkeler seviyesinde ayrışmasında tesirli olurken, arz ve talep dengesizlikleri, hane halkının tüketim kalıplarındaki değişim, başta çip olmak üzere hammadde krizi ve navlun maliyetlerindeki yüksek oranlı artışlar global iktisadi faaliyette farklılaşmayı belirginleştirdi. Covid-19 salgınının daha yönetilebilir hale gelmesiyle olağanlaşan şartlarla birlikte canlanan global iktisatta giderek artan bir enflasyon ile karşı karşıya kaldık. Salgın periyodunda sağlanan devlet takviyeleri, gevşek para siyasetleri, artan likidite ve arz problemleri, global seviyede fiyatlar genel düzeyinin yüksek seyretmesine yol açtı. 2022 yılının başında ortaya çıkan Rusya-Ukrayna Savaşı da toparlanmakta olan global iktisada darbe vururken, ortaya çıkan güç krizi ve besin tedarik sıkıntıları yeni bir yükü omuzlarımıza yüklemiş oldu.
Türkiye’ye bakacak olursak enflasyon ile gayrette dünya ile ayrışan ve dünyada en yüksek enflasyona sahip ülke pozisyonuna eriştik. Tüm dünya faiz artırarak iktisat biliminin gereklerini yerine getirirken bizim büyüme odaklı düşük faiz siyaseti enflasyonu neredeyse üç hanelere yaklaştırmış oldu. 2023 yılında seçim sonraki enflasyon ile çabayı öne alan bir siyasete geçiş olması gerektiğine inanıyoruz.”
ESİAD LİDERİ GÜÇLÜ: EN BÜYÜK BEKLENTİMİZ İSTİKRARLI BİR EKONOMİ
Ege Sanayicileri ve İşinsanları Derneği (ESİAD) İdare Kuru Lideri Sibel Şiddetli:
“2022 yılı ekonomik açıdan güçlü bir yıl olarak hafızalara kazındı. Türkiye’yi başka ülkelerden negatif ayrıştıran yüksek enflasyonun yanı sıra yüksek güç fiyatları, cari açık, yüksek döviz kuru, izlenen iktisat siyasetleri tüm kesitleri olumsuz etkiledi. Bu ekonomik tablo, Rusya-Ukrayna savaşı, tedarik zincirlerindeki aksamalar üzere global konjonktürde yaşanan düşüncelerin da eklenmesiyle pekişti, öngörülebilirlik düzgünce zayıfladı. Finansmana erişimdeki zorluklar, yüksek emtia ve güç meblağları üzere biroldukça meseleye karşın sanayi üretimimizin sürat kesmeden devam etmesi ve uygun geçen turizm dönemi niçiniyle artan turizm gelirleri 2022 yılının olumlu yanları oldu.
2022 yılının sonlarına hakikat, 2023 yılının birinci yarısında yapılacak seçimlerle ilgili mevzular iktisat gündeminin önüne geçmeye başladı. Mevcut ekonomik şartları göz önünde tuttuğumuzda, seçimlerden daha sonra hem iktidarı birebir vakitte iş dünyasını güç günler bekliyor.
Tüm kesitler üzere biz endüstrici ve iş insanlarının 2023 yılı için en büyük beklentisi ülkemizin istikrarlı ve öngörülebilir bir iktisada kavuşmasıdır. Bu çerçevede, 2023 yılında önceliğimiz enflasyonla önemli ve kararlı bir biçimde uğraş edilmesi olmalıdır. Günü kurtaran düzenlemeler ve siyasetler yerine, genel kabul görmüş iktisat bilimi kurallarına dayanan siyasetlerin benimsenmesine gereksinimimiz var.
Öte yandan, uzun vadeli düşünerek, yüksek teknolojiyi ve katma bedeli önceleyen ve ithal girdiyi düşürecek üretimin sürükleyeceği büyümeyi sağlamamız gerekiyor. Ayrıyeten rekabet gücümüzü artırabilmek için endüstrimizin yeşil ve dijital dönüşümünü sağlamalıyız. Tüm bunlar için gerçek bir kalkınma ve finansman modeli ile stratejik bir planlama “eğer olmazsa olmaz”.
Ancak bu amaç ve beklentilerin gerçekleşebilmesi, devletin tüm süreçlerinde hukukun
üstünlüğünün tam olarak tesis edildiği, demokrasi ve kuvvetler ayrılığının güçlendirildiği, kurumlara inancın bir daha tesis edildiği bir iklimin sağlanmasına bağlı.”
İZSİAD LİDERİ KÜÇÜKKURT: ENFLASYONU DÜŞÜRECEK ATAKLAR YAPILACAĞINA İNANIYORUZ
İzmir Endüstrici Ve İşadamları Derneği (İZSİAD) İdare Konseyi Lideri Hasan Küçükkurt:
“2022 yılının tüm kesimler için külfetli bir yıl olduğu aşikar. Hem global birebir vakitte ulusal bazda ortaya çıkan sıkıntılar tüm kesimleri olumsuz etkiledi. Bilhassa global manada Rusya Ukrayna Savaşı’nın tesirleri fazlaca sert oldu. Rusya’ya karşı yürütülen ambargolar güç ve besin tedariği manasında büyük meselelere niye oldu. Doğalgaz, petrol ve tahılda dünyanın en kıymetli ihracatçılarından olan iki ülkenin savaşı tüm dünyada güç ve besin enflasyonunu da tetikledi. Ulusal manada ise yüksek enflasyon ile yaşadığımız bir yılı geride bırakıyoruz. Yüzde 80’lerin üzerine çıkan enflasyon besinden güce, endüstriden tarıma her alanda yüksek fiyat artışlarına sebep oldu. özetlemek gerekirsesı meselelerle dolu bir yılı geride bıraktığımızı söyleyebilirim.
2023 yılından umutluyuz, umutlu olmak mecburiyetindeyiz. O denli makus bir 2022 yılı geçirdik ki 2023’ün her biçimde düzgün olacağına yönelik inancımız kuvvetli. Global olarak yürütülen sıkı para siyasetinin kararı dünyada var olan enflasyonun gerilemeye başlayacağını, buna bağlı olarak başta ABD olmak üzere uygulanan sıkı para siyasetinin gevşeyeceğini düşünüyorum. Rusya Ukrayna Savaşı’nın 2023 yılı ortasında son bulacağına yönelik inancımı ise koruyorum. Ülkemizde seçimlerin tamamlanacağı bir yıl olacağından hareketle vazifeye kim gelirse gelsin daha yapan siyasetler ile enflasyonu düşürecek atılımlar yapacağına inanıyorum. Bunun tesirini de yıl ortasında nazaranceğimizi düşünüyorum.”
EGSD LİDERİ ERTUĞRUL: YÜKSEK KATMA KIYMETLİ İHRACAT ÇIKIŞ NOKTASI OLABİLİR
Ege Giysi Sanayicileri Derneği (EGSD) İdare Heyeti Lideri Hayati Ertuğrul:
“2022 yılının birinci altı ayda ihracatımızda uygun giden bir seyir vardı. Yılın son çeyreğinde hazır giysideki ihracatta kayıplar yaşanmaya başladı. Geçen yıl bu tarihlerdeki ihracatımızı bu yıl birebir periyotta gerçekleştiremedik. Bölümümüz emek ağır bir dal. Personellik maliyetlerimiz yüksek. Yakın coğrafyada yaşanmakta olan savaş, güce gelen artırımlar, ham husus maliyetlerinin artış, resesyon ve ana pazarın daralması göz önünde bulundurulduğunda maliyet tutturmak güç bir hal aldı.
Yaşanmakta olan ekonomik dalgalanma ile değerli bir kesim daha az tüketmeye yöneldi ve tüketim evvelarini değiştirdi. Temel gereksinim gereçlerine gelen yüksek artırımlar daha sonrasında 2023 yılı için taban fiyatın yüzde 54 oranında yükselmesi maliyetleri arttıran öge olarak tek başına düşünülemez. Güç maliyetlerinin artışı, hammaddeye ulaşımın güç ve kıymetli olması sanayiciyi zorlamaktadır.
2023 yılında döviz üstündeki baskının devam edip etmeyeceği konusunda endüstrici beklemededir. Biroldukça zincir marka yeni siparişten çok stoklarını eritiyor. Bölümümüzdeki daralma yeni yılda birinci çeyrekte de gözlemlenmeye devam edecektir.
Sektörümüzün ihracatının yüzde 70’ini ana pazarımız olan AB ülkelerine olduğu bilinmektedir. Avrupa’ya yakın olma avantajımızı koruyarak, 2023 yılı itibariyle yüksek katma pahalı mamüllerin ihracatına yönelmek endüstrici için çıkış noktası olabilir.”
KESİAD LİDERİ GÜNEL: 2022 ÇOK KÜLFETLİ BİR FORMDA KAPANDI
Kemalpaşa Endüstrici ve İş İnsanları Derneği (KESİAD) İdare Şurası Lideri Keyifli Can Günel:
“2023 yılına girmeye hazırlandığımız şu günlerde 2022 yılının pek hayli manada dertli bir biçimde kapandığını söylemek mümkün. Rusya-Ukrayna savaşının getirdiği jeopolitik riskler, artan güç ve emtia fiyatları, başta Fed olmak üzere gelişmiş ülke merkez bankalarının şahin duruşu ve gelişmiş ülkelerde yükselen resesyon tasası global risk iştahını olumsuz etkiledi. Azalan risk iştahı ve sıkılaşan finansal şartlar başka gelişmekte olan ülkelere emsal biçimde Türkiye’ye yönelik portföy girişlerini azalttı. Yurt içi finansal piyasalarda risk primi, döviz kuru ve tahvil faizi üzere göstergelerde oynaklığı artırdı. Global enflasyon ortamına Rusya Ukrayna Savaşı’nın da eklenmesiyle başta güç olmak üzere biroldukça alanda yeni külfetler da baş gösterdi.
Türkiye, bu süreçte büyümeyi amaç alan enflasyonu kendi haline bırakan bir iktisat siyaseti yürüttü. Bunun tesiriyle hiper enflasyona ulaştığımız bu günlerde tüm dünyadan farklılaştığımızı söylemek gerek. Seçim yılına girdiğimiz 2023 yılında da bu enflasyonist durumun devam edeceğini de görüyoruz. Seçimlerden daha sonra alınacak sıkı para siyaseti kararları ile enflasyonun aşikâr bir düzeye geri çekileceğine inanıyor, tüm ülkemize sağlıklı ve bereketli bir 2023 yılı diliyorum.”
TÜGİAD LİDERİ DURMUŞ: BÜYÜME ODAKLI SİYASETLER YÜKSEK ENFLASYONU GETİRDİ
Türkiye Genç İş İnsanları Derneği (TÜGİAD) İdare Konseyi Lideri Melih Sebastien Durmuş:
“Pandemi ile birlikte piyasalarda oluşan arz talep dengesizliği ve daha sonrasında ekonomiyi canlandırmaya yönelik uygulamaya konulan genişleyici para ve maliye siyasetleri kararında global seviyede fiyat istikrarının bozulduğunu gözlemledik. İktisadi faaliyetin canlanmasıyla birlikte petrol ve emtia fiyatlarındaki süratli artışlar, tedarik zincirlerindeki aksamalar, nakliyat maliyetlerinin artmasıyla gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde enflasyonun yüksek bir seyir izlediğini gördük.
Uluslararası ziraî emtia ve besin fiyatlarında yaşanan yüksek artışlar, güç başta olmak üzere girdi maliyetlerindeki yükselişler, döviz kuru gelişmeleri, 2022 yılında besin enflasyonunu olumsuz etkileyen ögeler olarak dikkat çekti. Besinin haricinde Rusya Ukrayna Savaşı’na bağlı olarak güç enflasyonu milletlerarası piyasalardaki gelişmelerin yansıması ile 2022 yılı genelinde geçtiğimiz yıla kıyasla bariz bir biçimde yükseldi. Tüm bu ortamda Türkiye’nin bu süreçlerden etkilenmemesi düşünülemezdi, o denli de oldu. Fakat tüm dünya enflasyon ile çabayı birinci önceliği yaparken bizim bunu tercih etmememiz, büyüme odaklı politikalarımız yüksek enflasyon ile sınanmamıza sebep olduğunu da söylemeliyiz. 2023 yılının ikinci çeyreğinde bizi bir seçimin beklediğini de düşünürsek bu enflasyonist ortamın süreceğini görüyoruz. En azından seçimden daha sonra enflasyon ile uğraşın iktisat idaresinin birinci gündemi olmasını bekliyoruz.”
EGOD LİDERİ TORUN: ENFLASYON 2023 YILINDA DA SÜRECEK
Ege Otomotiv Derneği (EGOD) İdare Şurası Lideri Mehmet Torun:
2022 farklı bir yıl geçirdi. Elektrikli araçların git gide güçlenmeye başladığını gördük. Mikro çip krizinin de sürdüğünü söyleyebiliriz. Tedarik zincirinde kopuklukların sürdüğünü de tabir etmek gerekiyor. Yeni tedarik zinciri kurma fikri konuşulsa da yeni bir zincir kurmak kolay değil.
2023 yılına baktığımızda ise elektrikleşme geri dönüşü olmayan bir yola girdi, bu gelişmeye devam edecek. İçten yanmalı motorların kısa vadede kalkmasını da beklemiyoruz. 2050 yılına kadar devam edecek bir müddetçten bahsediyorum.
Rusya Ukrayna Savaşı’nın ne vakit biteceğini önbakılırsamiyoruz, bu da bize 2023 yılında güç krizinin devam edeceğini gösteriyor. Avrupa’da araç satışında önemli bir toparlanma kelam konusu var, ü yıldır gelen araba eksikliği talebi biriktirdi, bizim bölümümüzde bir resesyondan bahsedemeyiz.
Matrah düzenlenmesi yapıldı bizde yakın vakitte, bu kesimimiz açısından olumlu bir hareket, keşke daha evvel yapılsaydı, çünkü piyasa durmuş vaziyette. Üretici bir ülke olarak vergilerin daha mantıklı düzeye gelmesi gerekiyor.
Genel bir bakış sunarsak, global manada enflasyonun 2023 yılında da süreceğini görüyoruz, Türkiye’de de önemli bir enflasyon kelam konusu. Seçim yılına girdiğimiz bu süreçte yüksek enflasyonun baz tesiri ile bir ölçü geri çekileceğini beklesek de enflasyonist ortamın devam edeceğini anlıyoruz.”
İZİKAD LİDERİ SEZGİN: 2023 ENFLASYON İLE GAYRET İLE GEÇECEK
İzmir İş Bayanları Derneği (İZİKAD) İdare Şurası Lideri Betül Sezgin:
“2022 yılı pek hayli manada sıkıntı bir sene oldu. Türkiye, pandemi daha sonrasında yükselen enflasyon ile uğraş eden bir fazlaca iktisadın aksine büyümeyi yüksek tutmayı ve istihdamı evvel muhafazayı daha sonra da artırmayı amaç aldı. Para siyasetlerini bu çerçeveyle uyumlu olacak biçimde oluşturduğumuzu görüyoruz. Faizleri düşürürken çeşitli kamu harcamalarını artırdı, minimum fiyata orta artırım yapıldı. Bu ve gibisi siyasetlerle Türkiye büyümeyi birinci yarıda yüksek, işsizlik oranını da yüzde 10 etrafında tutmayı başardı. Üçüncü çeyrekten başlayarak sanayi üretim endeksine baktığımızda sanayi üretiminde düşen bir tempo gördük. Bu çerçevede 2022 yılının yüzde 5 – 5,5 ötüründa bir büyüme oranıyla tamamlanmasını bekliyoruz.
2023 yılına gelirsek seçim yılına giriyoruz. Seçim iktisadının gerçek iktisat üstündeki tesiri malum. Yüksek enflasyon ile seçim iktisadını birleştirdiğimizde 2023 yılının da pahalılık ve enflasyon ile çaba ederek geçeceğini öngörmek kolay olsa gerek.”
EGİKAD LİDERİ KILIÇ: ACI REÇETE 2023 İKİNCİ YARISINDA YAZILACAK
Ege İş Bayanları Derneği (EGİKAD) İdare Şurası Lideri Emre Pınar Kılıç:
“2022 yılında Türkiye olarak pek fazlaca başlıkta uğraş verdik. Bu çabanın bir numiçinde ise enflasyon olduğunu söylemek gerekiyor. Büyüme odaklı anlayışa bağlı olarak dünyadan farklı olarak faiz indirimine giden iktisat idaresi, enflasyon mu büyüme mi sorusuna büyüme diye karşılık verdiğini görüyoruz. Lakin bu noktada ihracatın büyümesi beklenirken cari açığın arttığını da izliyoruz. Ocak – Eylül devrinde ihracat artışı yüzde 17 iken ithalat artışının yüzde 40,4 olduğunu görüyoruz. Birebir devirde TL’nin Dolar karşısındaki paha kaybı yüzde 25’in üzerinde olduğu biçimde ithalatın düşmeyip, ihracattan epeyce daha fazla artması birinci etapta olumlu üzere görünse de baskılanan döviz ihracatçının karlılığının erimesine niye oluyor. 2022 yılında cari açık yüzde 3.5 civarında olacak üzere görünüyor.
2023 yılında ise seçim yılı olması sebebiyle sıkı para siyasetlerine muhtaçlık duyan iktisadımızı güç bir sene bekliyor. İktisat yönetimi tarafınca bu gereksinime yönelik tercihte bulunacağını düşünmüyorum. Seçim ekonomilerinde genişleyen para siyaseti tercih edilirken, seçim daha sonrası ekstra sıkı para siyaseti uygulanmasına alışık bir ülkeyiz. Ayrıyeten baz tesiri ile düşen bir enflasyon, seçimden daha sonra yükselen bir enflasyon gerçeği önümüzde duruyor. Seçimden daha sonra iktidara gelecek yeni idarenin bu gerçeklik ile çabayı tercih edeceğini düşünüyor, acı reçetenin 2023 ikinci yarısında yazılacağını öngörüyorum.”
EGİAD LİDERİ YELKENBİÇER: SEÇİM EKONOMİSİ!
Ege Genç İş İnsanları Derneği (EGİAD) Lideri Alp Avni Yelkenbiçer:
“2022’de enflasyonda süratli bir artış yaşandı ancak buna karşılık talep canlı kalmaya devam etti. Ekonomik teori açısından bakıldığında fiyatı artan mala yönelik talebin düşmesi gerekir. halbuki ülkemizde tam karşıtı oluyor; fiyatlar süratle arttığı biçimde fiyatı yükselen mallara yönelik talep de artıyor. bu biçimde bir ortamda parayı bankaya yatırmak satın alma gücü kaybı yaratacağı için büyük tasarruf sahipleri gayrimenkul alımına, borsaya, araçlarını değiştirmeye yönelirken, küçük tasarruf sahipleri ileride daha da artacağını düşündüğü malları satın alıp stoklamaya ve kısmen borsaya yöneliyor. Ortaya çıkan bu faiz enflasyon tutarsızlığı niçiniyle bir çeşit paradan kaçış süreci yaşanıyor ve bu süreç enflasyonu daha da körüklüyor.
Vatandaşlarımızın bir kısmı anaparayı korumak için döviz alımına yöneliyordu ama bankaların döviz mevduatı tutması bir manada cezalandırılmaya başlayınca bankaların müşterilerini farklı alanlara yönlendirmesi kararı dövize talep eskisine nazaran düştü. Son aylarda borsada ortaya çıkan olağan dışı yükselişler tümüyle bu sebepten kaynaklanıyor.
Daha evvel hiç borsada yatırım yapmamış olan bireyler de faizden getiri elde edemeyeceğini, anaparasını koruyamayacağını görür görmez tasarrufunu pay senetlerine yatırmaya yöneliyor ve o niçinle pay senetlerinin pahaları, ötürüsıyla BIST 100 endeksi artıyor. Borsa yükseliyor demek ki iktisat düzgün gidiyor demek bu biçimde düşününce gerçekçi değil. Günü gelip de faiz enflasyon düzebir daha çıkarılmak zorunda kalınınca borsadaki pay bedelleri ve gayrimenkul meblağları bu kere süratli çöküşler yaşayacak. Bu sene verdiğimiz görüşlerde daima altını çizdik bir daha çizmekte yarar var; faiz siyasetimiz gerçekçi değil.
Ekonomik manada tüm dünyada bir kriz olduğunu yadsıyamayız ancak gelişmiş ülkelerde enflasyonla uğraşın iktisat siyasetinin temeli haline geldiğini görüyoruz. Temmuz 2023’ten itibaren seçimin sonuçlanmasından daha sonra Türkiye’nin kaçınılmaz olarak enflasyon tersi bir siyaset uygulamasını bekliyoruz. 2023’e bakınca yılın birinci yarısının seçim iktisadı; ikinci yarısının da ekonomik sıkıntılara uzun vadeli tahlillerin üretileceği kemer sıkma devri olacağını düşünüyorum. Seçim iktisadı dediğim kısımda muhtemelen EYT yasası çıkacak ayrıyeten yaklaşık 10 milyon emeklinin maaşı yükseltilecek. Seçime kadar 2 sefer taban fiyat artırımı olması olası bu da seçimlere yaklaşık 10.000 TL ruhsal sonu etrafında gireceğiz demektir.”