Kurtuluş Savaşı utku ile sona ermiş ve sıra yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş çalışmalarına gelmişti. Gazi Mustafa Kemal Paşa, yeni alfabenin kabulünden daha sonra, 08 Ağustos 1928 tarihinde, İstanbul Sarayburnu Parkı’nda halka şöyleki hitap etmiştir: “Bu ulus, utanmak için yaratılmış bir ulus değildir, övünmek için yaratılmış, tarihini övünçlerle doldurmuş bir ulustur. Fakat ulusun yüzde sekseni okuma yazma bilmiyorsa bunun cürmü bizde bu günün insanlarında değildir. Türk’ün karakterini anlamayarak başını bir grup zincirlerle saranlardadır. Artık geçmişin düzensizliklerini kökünden kazıma günlerindeyiz. Yanlışlıklan düzelteceğiz. Yanlışlıkların düzeltilmesinde bütün yurttaşların çalışmalarını islerim. Ulusumuz, yazısı ile başı ile bütün uygarlık dünyasının yanında olduğunu gösterecektir…”
Türk Ocakları ve Halk Konutları ihtilallerin yayılmasında büyük bakılırsavler yapmıştır. 1928–1935 öğretim yılları içinde, “Halk Mektepleri” yardımıyla kent ve köylerde toplam olarak 778.192’si erkek, 307.967’si de bayan olmak üzere okur-yazar evrakını alanların genel toplamı 1.086.159’u bulmuştur. Bu kurumlar, bir epey yayın ve eser ortaya koymuş, bir hayli insanın topluma kazandırılmasını sağlamıştır.
Ulusal Eğitim Bakanı Saffet Arıkan, 1935 yılında TBMM’de yaptığı konuşmasında; “Ülkedeki 40.000 köyün 35.000’de okul ve öğretmen bulunmadığını” söylemiş ve eğitimin ortalama 3 yıl olduğunu ek etmiştir. Eğitim tablosu bu durumda olduğunu bilen Atatürk, dikkatini ordunun zeki çavuş ve onbaşıları çevirmiştir. O çavuşlardan birini köyünde bir çocuğa ders verirken goren Atatürk, onların eğitilerek öğretmen yapılması talimatını Ulusal Eğitim Bakan Saffet Arıkan’a vermiştir.
1936 yılında Atatürk’ün direktifi üzerine Eğitmen Kursları kurulmasıyla, “Anadolu Aydınlanması” başlamıştır. 1937 yılında, İzmir ve Eskişehir, Kastamonu ve Kırklareli’nde olmak üzere dört “Köy Öğretmen Okulu” kurulmuştur.
Yapılan bu iki deneyden daha sonra, 17 Nisan 1940 tarihinde “Köy Enstitüleri” kurulmuştur. Kısa müddette 21 sayısına ulaşan “Köy Enstitüleri”ne yalnızca köy çocukları alınıyor ve mezun olduktan daha sonra kendi köyünde öğretmen olması öngörülüyordu. Parasız yatılı olan bu okullar, köy çocuklarını cumhuriyet aydınlanmacısı ve devrimci olarak yetiştiriyordu. Verilen eğitim, yapan, yaratıcı, uygulamalı ve üretici idi. 1946’ya kadar maksadına uygun çalışmalar yapıldı. Lakin bu çalışmalar toprak ağalarının ve karşı devrimcilerin güzeline gitmedi. 1952 yılında “Köy Enstitüleri”ni kapatıldı ve yerine “Öğretmen Okulları” açıldı.
“Köy Enstitüleri”, açık kaldığı 12 yılda; 18.000 öğretmen, 2.000 sıhhat memuru ve 8.000 eğitmen yetiştirmiştir. Bunların içinden bir epeyce muharrir ve şair, müzisyen, ressam ve yönetici çıkmıştır. “Köy Enstitüleri”nin kapatılmasının üzerinden 60 yıl geçtiği biçimde birfazlaca panelde ve söyleşilerde anılmakta ve hakkında yüzlerce kitap yazılmaktadır. Bu eğitim atılımı, aydınlıktan korkanlarca yok edilmeseydi ne olurdu? Bu gün köylerimiz çağdaş tarım ile dünya ülkeleriyle yarışır bir durumda olurdu. Atatürk Türkiye’si, O’nun istediği “Çağdaş” düzeylere ulaşır ve aşardı. Dünyanın beğendiği “Köy Enstitüleri” modeli yerine, her 2-3 yılda bir değişen eğitim modellerini uygulayarak, eğitimde, sıhhatte dünyada sonuncu olmaya mahkûm edildik. Demokraside ve insan hakları konusunda karnemiz kırıklarla dolu iken, artık de 4+4+4’lere mahkûm ediliyoruz.
21 Köy Enstitüsüne ilişkin binlerce fotoğraflık bir arşive, “Yeni Nesil Köy Enstitülüler Derneği” Kurucusu ve Onursal Lideri, Ortaklar Köy Enstitüsü Mezunu, Müfettiş Halil Vural yardımıyla kavuştum. Evvel 21 “Köy Enstitüsü”ne ilişkin 200 fotoğraflık stant açtık, yüzlerce sefer sergilen bu arşiv, eğitimde kaybettiklerimiz için hasret dolu yansılar aldı.
Beş yıl ortasında, yaşları 80 ile 90 içinde olan 19 Köy Enstitülü mezun ile on saate yakın röportaj yaptım. Emelimiz, ileriye dönük ülkemiz eğitimine “Köy Enstitüleri Belleği”ni oluşturmaktır.
Bu arşivle hazırladığım 66 dakika olan “Köy Enstitüleri Destanı” belgeselimde; bu okulların kuruluşunun utkusunu, verdiği eğitimi ve kapanışının hüznünü anlatan 55 dakikalık mezun röportajı ile köy enstitülerine ilişkin 650 fotoğrafına yer verdim. Danışmanlığını Halil Vural’ın yaptığı “Köy Enstitüleri Destanı”, 17 Nisan 2012 Günü Saat 18.00’de Tarihi Havagazı Fabrikasında birinci gösterimi yapılacaktır. Bu ortada, belgeselde izleyeceğimiz Kızılçullu Köy Enstitüsü Mezunu Nermin Aydın’ı da sonsuzluğa uğurladık. “Köy Enstitüleri Destanı” gösterimi sırasında, Köy Enstitülü konuşmacıların birçoklarının meskenden çıkamayacak oluşu yaşadığım en büyük ıstıraptır. 5-10 yıl daha sonra, “Aydınlanma Neferleri”nin hiç biri hayatta olmayacak, bu niçinle röportaja devam etmem gerekiyor, kanısındayım.
Ahmet GÜREL
Atatürk Araştırmacısı
Türk Ocakları ve Halk Konutları ihtilallerin yayılmasında büyük bakılırsavler yapmıştır. 1928–1935 öğretim yılları içinde, “Halk Mektepleri” yardımıyla kent ve köylerde toplam olarak 778.192’si erkek, 307.967’si de bayan olmak üzere okur-yazar evrakını alanların genel toplamı 1.086.159’u bulmuştur. Bu kurumlar, bir epey yayın ve eser ortaya koymuş, bir hayli insanın topluma kazandırılmasını sağlamıştır.
Ulusal Eğitim Bakanı Saffet Arıkan, 1935 yılında TBMM’de yaptığı konuşmasında; “Ülkedeki 40.000 köyün 35.000’de okul ve öğretmen bulunmadığını” söylemiş ve eğitimin ortalama 3 yıl olduğunu ek etmiştir. Eğitim tablosu bu durumda olduğunu bilen Atatürk, dikkatini ordunun zeki çavuş ve onbaşıları çevirmiştir. O çavuşlardan birini köyünde bir çocuğa ders verirken goren Atatürk, onların eğitilerek öğretmen yapılması talimatını Ulusal Eğitim Bakan Saffet Arıkan’a vermiştir.
1936 yılında Atatürk’ün direktifi üzerine Eğitmen Kursları kurulmasıyla, “Anadolu Aydınlanması” başlamıştır. 1937 yılında, İzmir ve Eskişehir, Kastamonu ve Kırklareli’nde olmak üzere dört “Köy Öğretmen Okulu” kurulmuştur.
Yapılan bu iki deneyden daha sonra, 17 Nisan 1940 tarihinde “Köy Enstitüleri” kurulmuştur. Kısa müddette 21 sayısına ulaşan “Köy Enstitüleri”ne yalnızca köy çocukları alınıyor ve mezun olduktan daha sonra kendi köyünde öğretmen olması öngörülüyordu. Parasız yatılı olan bu okullar, köy çocuklarını cumhuriyet aydınlanmacısı ve devrimci olarak yetiştiriyordu. Verilen eğitim, yapan, yaratıcı, uygulamalı ve üretici idi. 1946’ya kadar maksadına uygun çalışmalar yapıldı. Lakin bu çalışmalar toprak ağalarının ve karşı devrimcilerin güzeline gitmedi. 1952 yılında “Köy Enstitüleri”ni kapatıldı ve yerine “Öğretmen Okulları” açıldı.
“Köy Enstitüleri”, açık kaldığı 12 yılda; 18.000 öğretmen, 2.000 sıhhat memuru ve 8.000 eğitmen yetiştirmiştir. Bunların içinden bir epeyce muharrir ve şair, müzisyen, ressam ve yönetici çıkmıştır. “Köy Enstitüleri”nin kapatılmasının üzerinden 60 yıl geçtiği biçimde birfazlaca panelde ve söyleşilerde anılmakta ve hakkında yüzlerce kitap yazılmaktadır. Bu eğitim atılımı, aydınlıktan korkanlarca yok edilmeseydi ne olurdu? Bu gün köylerimiz çağdaş tarım ile dünya ülkeleriyle yarışır bir durumda olurdu. Atatürk Türkiye’si, O’nun istediği “Çağdaş” düzeylere ulaşır ve aşardı. Dünyanın beğendiği “Köy Enstitüleri” modeli yerine, her 2-3 yılda bir değişen eğitim modellerini uygulayarak, eğitimde, sıhhatte dünyada sonuncu olmaya mahkûm edildik. Demokraside ve insan hakları konusunda karnemiz kırıklarla dolu iken, artık de 4+4+4’lere mahkûm ediliyoruz.
21 Köy Enstitüsüne ilişkin binlerce fotoğraflık bir arşive, “Yeni Nesil Köy Enstitülüler Derneği” Kurucusu ve Onursal Lideri, Ortaklar Köy Enstitüsü Mezunu, Müfettiş Halil Vural yardımıyla kavuştum. Evvel 21 “Köy Enstitüsü”ne ilişkin 200 fotoğraflık stant açtık, yüzlerce sefer sergilen bu arşiv, eğitimde kaybettiklerimiz için hasret dolu yansılar aldı.
Beş yıl ortasında, yaşları 80 ile 90 içinde olan 19 Köy Enstitülü mezun ile on saate yakın röportaj yaptım. Emelimiz, ileriye dönük ülkemiz eğitimine “Köy Enstitüleri Belleği”ni oluşturmaktır.
Bu arşivle hazırladığım 66 dakika olan “Köy Enstitüleri Destanı” belgeselimde; bu okulların kuruluşunun utkusunu, verdiği eğitimi ve kapanışının hüznünü anlatan 55 dakikalık mezun röportajı ile köy enstitülerine ilişkin 650 fotoğrafına yer verdim. Danışmanlığını Halil Vural’ın yaptığı “Köy Enstitüleri Destanı”, 17 Nisan 2012 Günü Saat 18.00’de Tarihi Havagazı Fabrikasında birinci gösterimi yapılacaktır. Bu ortada, belgeselde izleyeceğimiz Kızılçullu Köy Enstitüsü Mezunu Nermin Aydın’ı da sonsuzluğa uğurladık. “Köy Enstitüleri Destanı” gösterimi sırasında, Köy Enstitülü konuşmacıların birçoklarının meskenden çıkamayacak oluşu yaşadığım en büyük ıstıraptır. 5-10 yıl daha sonra, “Aydınlanma Neferleri”nin hiç biri hayatta olmayacak, bu niçinle röportaja devam etmem gerekiyor, kanısındayım.
Ahmet GÜREL
Atatürk Araştırmacısı