PROF. DR. NİYAZİ BEKİ
İslam’ın bakış açısına bakılırsa, beşerler içindeki kardeşlik mefhumu hayli taraflı, dereceleri epey farklı, her bir mertebede ona mahsus hakkı-hukuku olan beşerî/insanî bir fenomendir. Bilindiği üzere, rastgele bir ortak paydada buluşan bileşenlerin kendi ortalarında samimi bir dostluk, bir kardeşlik kelam konusudur. Bu dostluk, bu kardeşlik yerine bakılırsa ahde vefa ister, yerine nazaran kardeşinin payına düşen cevr-u cefa ister, yerine nazaran yasal dairede zevk-u sefa ister..
Bu geniş perspektiften mevzuyu şu biçimde açmak ve açıklamak mümkündür:
1. Varlık kardeşliği: Bütün beşerler yok iken Allah tarafınca var edilmiştir. Varlık ve yaratılış ortak paydasında kardeştir.
2. Birebir yaratıcının sanatı olma kardeşliği: Bütün insanları birinci inşada tıpkı topraktan; daha sonra da birebir tenasül kanunu çerçevesindeki safhalardan yaratan birebir yaratıcının mahlûku, sanatı olmak haysiyetiyle tıpkı yaratıcının himayesinde olmak ortak paydasında tüm beşerler kardeştir.
3. Hayat kardeşliği: Bütün varlıklar içinde, hem manevî hem cismanî bir formatla ahsen-i takvim kıvamında yaratılmış özel ve şuurlu bir hayat mertebesinde oturtulmuş insanoğlu bu hayat ortak paydasında da kardeştir.
4. Vatan kardeşliği: Tıpkı mahallede, birebir köyde, tıpkı kentte, birebir ülkede bulunanların bu ikamet ortak paydasında de kıymetli bir kardeşlik hissesine sahiptir.
5. İnsanlık kardeşliği: Başka varlıklardan farklı bir üniformaya sahip, insanî faziletler ortak paydasında birleşen bileşenlerin bileşkesi, bir kardeşlik fenomenidir.
6. İslam kardeşliği: İslam dinine mensup olmak, onun ahlaki güzellikleriyle hemhal olmak, fıtri hislerini onun prensipleriyle pekiştirmek, tevhit potasında eriyip imtizaç etmek, bir tek Allah’a kul olmakla şeref-yab olmak ortak paydasında birleşmek en büyük kardeşlik mertebesidir.
Birebir Adem’in yavrusu, tıpkı çamurun tortusu, tıpkı rotanın yolcusu, tıpkı yaratıcının yontusu, tıpkı ömrün üslubu, tıpkı dinin mensubu olmak ittifak ve ittihadı, birlik ve birlikteliği iktiza ettiği biçimde, süreksiz, fani, kıymetsiz dünyevi menfaat, makam ve mevkii yüzünden ayrılık-gayrılık bataklığını seçmek, ne dinin ne aklın ne vicdanın ne de insanlığın hazmedeceği bir durumdur.
Evet iman birliği elbette gönüllerin birliğini ister. İnanç ve itikat birliği de toplumsal ve toplumsa birliği iktiza eder. Yeterli bilinen bir gerçektir ki; şayet sen bir adamla birlikte bir taburda bulunsan, o adama karşı dostça bir rabıta anlarsın; ve bir kumandanın buyruğu altında birlikte bulunmakla bir arkadaşlık alâkasını telakki edersin. Ve bir memlekette birlikte bulunmakla kardeşçe bir münasebet hissedersin. meğer imanın verdiği parıltı ve şuur ile ve sana gösterdiği ve bildirdiği esma-i İlahiye adedince vahdet alâkaları ve ittifak rabıtaları ve uhuvvet münasebetleri var. Meselâ: Her ikinizin yaratıcısı bir, Mâlikiniz bir, Mabudunuz bir, Râzıkınız bir.. bir bir, bine kadar bir bir. Hem Peygamberiniz bir, dininiz bir, kıbleniz bir.. bir bir, yüze kadar bir bir. daha sonra köyünüz bir, devletiniz bir, memleketiniz bir.. ona kadar bir bir. Bu kadar bir birler vahdet ve tevhidi, vifak ve ittifakı, muhabbet ve uhuvveti iktiza ettiği ve kâinatı ve küreleri birbirine bağlayacak manevî zincirler bulundukları biçimde; şikak ve nifaka, kin ve adavete niçiniyet veren örümcek ağı üzere ehemmiyetsiz ve sebatsız şeyleri tercih edip mümin kardeşine karşı gerçek adavet/düşmanlık etmek ve kin bağlamak; ne kadar o birlik rabıtasına bir hürmetsizlik ve o muhabbet ögelerine karşı bir istihfaf ve o kardeşlik münasebetlerine karşı ne derece bir zulüm olduğunu; kalbin ölmemiş ise, aklın sönmemiş ise anlarsın!”(bk. Mektubat, 263-264).
Burada kardeşliğin imanla olan bağına ve geniş kapsamına dikkat çeken birkaç hadisin ikazlarına da bakmakta yarar vardır:
“Birbirinizle ilginizi, münasebetinizi kesmeyiniz, sırt dönmeyiniz, kin tutmayınız ve hased etmeyiniz. Ey Allah’ın kulları, kardeş olunuz. Bir Müslümanın, din kardeşini üç günden çok terk edip küs durması helâl değildir.” (Buhârî, Edeb 57, 58; Müslim, Birr 23, 24).
“Müminler birbirlerini sevmede, birbirlerine merhamet etmede ve şefkat göstermede, tek bir vücut üzeredir. O vücudun bir organı acı çektiği vakit, vücudun öteki organları da uykusuz kalıp acı çekerler”( Müslim,Birr,66)
“İman yetmiş küsur kısımdır; en üstte ‘Allah’tan öteki ilâh yoktur’ kelamını kabul etmek ve en altta ‘İnsanlara zahmet veren bir objeyi yoldan çekip kaldırmak.’ bulunmaktadır, haya da imanın bir kesimidir.” (Buharı, îmân, 3)
Ömrüm her gün kısalmakta
Seyahatim hızlanmakta Hesap günüm yaklaşmakta
Gafil nefsim öbür yerde Maziden hiç ders almadım
Geçen ömre ağlamadım Bir siyah bez bağlamadım
Arsız nefsim öteki yerde Dakikalar süratli döner
Kalbimdeki şevkim söner Tavsiyen var ise bir öner
Desem de o diğer yerde Ömrü boşa heba ettim
bir hayli yanlış yola gittim Artık tükendim de bittim
Nefsim ise öbür yerde
İslam’ın bakış açısına bakılırsa, beşerler içindeki kardeşlik mefhumu hayli taraflı, dereceleri epey farklı, her bir mertebede ona mahsus hakkı-hukuku olan beşerî/insanî bir fenomendir. Bilindiği üzere, rastgele bir ortak paydada buluşan bileşenlerin kendi ortalarında samimi bir dostluk, bir kardeşlik kelam konusudur. Bu dostluk, bu kardeşlik yerine bakılırsa ahde vefa ister, yerine nazaran kardeşinin payına düşen cevr-u cefa ister, yerine nazaran yasal dairede zevk-u sefa ister..
Bu geniş perspektiften mevzuyu şu biçimde açmak ve açıklamak mümkündür:
1. Varlık kardeşliği: Bütün beşerler yok iken Allah tarafınca var edilmiştir. Varlık ve yaratılış ortak paydasında kardeştir.
2. Birebir yaratıcının sanatı olma kardeşliği: Bütün insanları birinci inşada tıpkı topraktan; daha sonra da birebir tenasül kanunu çerçevesindeki safhalardan yaratan birebir yaratıcının mahlûku, sanatı olmak haysiyetiyle tıpkı yaratıcının himayesinde olmak ortak paydasında tüm beşerler kardeştir.
3. Hayat kardeşliği: Bütün varlıklar içinde, hem manevî hem cismanî bir formatla ahsen-i takvim kıvamında yaratılmış özel ve şuurlu bir hayat mertebesinde oturtulmuş insanoğlu bu hayat ortak paydasında da kardeştir.
4. Vatan kardeşliği: Tıpkı mahallede, birebir köyde, tıpkı kentte, birebir ülkede bulunanların bu ikamet ortak paydasında de kıymetli bir kardeşlik hissesine sahiptir.
5. İnsanlık kardeşliği: Başka varlıklardan farklı bir üniformaya sahip, insanî faziletler ortak paydasında birleşen bileşenlerin bileşkesi, bir kardeşlik fenomenidir.
6. İslam kardeşliği: İslam dinine mensup olmak, onun ahlaki güzellikleriyle hemhal olmak, fıtri hislerini onun prensipleriyle pekiştirmek, tevhit potasında eriyip imtizaç etmek, bir tek Allah’a kul olmakla şeref-yab olmak ortak paydasında birleşmek en büyük kardeşlik mertebesidir.
Birebir Adem’in yavrusu, tıpkı çamurun tortusu, tıpkı rotanın yolcusu, tıpkı yaratıcının yontusu, tıpkı ömrün üslubu, tıpkı dinin mensubu olmak ittifak ve ittihadı, birlik ve birlikteliği iktiza ettiği biçimde, süreksiz, fani, kıymetsiz dünyevi menfaat, makam ve mevkii yüzünden ayrılık-gayrılık bataklığını seçmek, ne dinin ne aklın ne vicdanın ne de insanlığın hazmedeceği bir durumdur.
Evet iman birliği elbette gönüllerin birliğini ister. İnanç ve itikat birliği de toplumsal ve toplumsa birliği iktiza eder. Yeterli bilinen bir gerçektir ki; şayet sen bir adamla birlikte bir taburda bulunsan, o adama karşı dostça bir rabıta anlarsın; ve bir kumandanın buyruğu altında birlikte bulunmakla bir arkadaşlık alâkasını telakki edersin. Ve bir memlekette birlikte bulunmakla kardeşçe bir münasebet hissedersin. meğer imanın verdiği parıltı ve şuur ile ve sana gösterdiği ve bildirdiği esma-i İlahiye adedince vahdet alâkaları ve ittifak rabıtaları ve uhuvvet münasebetleri var. Meselâ: Her ikinizin yaratıcısı bir, Mâlikiniz bir, Mabudunuz bir, Râzıkınız bir.. bir bir, bine kadar bir bir. Hem Peygamberiniz bir, dininiz bir, kıbleniz bir.. bir bir, yüze kadar bir bir. daha sonra köyünüz bir, devletiniz bir, memleketiniz bir.. ona kadar bir bir. Bu kadar bir birler vahdet ve tevhidi, vifak ve ittifakı, muhabbet ve uhuvveti iktiza ettiği ve kâinatı ve küreleri birbirine bağlayacak manevî zincirler bulundukları biçimde; şikak ve nifaka, kin ve adavete niçiniyet veren örümcek ağı üzere ehemmiyetsiz ve sebatsız şeyleri tercih edip mümin kardeşine karşı gerçek adavet/düşmanlık etmek ve kin bağlamak; ne kadar o birlik rabıtasına bir hürmetsizlik ve o muhabbet ögelerine karşı bir istihfaf ve o kardeşlik münasebetlerine karşı ne derece bir zulüm olduğunu; kalbin ölmemiş ise, aklın sönmemiş ise anlarsın!”(bk. Mektubat, 263-264).
Burada kardeşliğin imanla olan bağına ve geniş kapsamına dikkat çeken birkaç hadisin ikazlarına da bakmakta yarar vardır:
“Birbirinizle ilginizi, münasebetinizi kesmeyiniz, sırt dönmeyiniz, kin tutmayınız ve hased etmeyiniz. Ey Allah’ın kulları, kardeş olunuz. Bir Müslümanın, din kardeşini üç günden çok terk edip küs durması helâl değildir.” (Buhârî, Edeb 57, 58; Müslim, Birr 23, 24).
“Müminler birbirlerini sevmede, birbirlerine merhamet etmede ve şefkat göstermede, tek bir vücut üzeredir. O vücudun bir organı acı çektiği vakit, vücudun öteki organları da uykusuz kalıp acı çekerler”( Müslim,Birr,66)
“İman yetmiş küsur kısımdır; en üstte ‘Allah’tan öteki ilâh yoktur’ kelamını kabul etmek ve en altta ‘İnsanlara zahmet veren bir objeyi yoldan çekip kaldırmak.’ bulunmaktadır, haya da imanın bir kesimidir.” (Buharı, îmân, 3)
Ömrüm her gün kısalmakta
Seyahatim hızlanmakta Hesap günüm yaklaşmakta
Gafil nefsim öbür yerde Maziden hiç ders almadım
Geçen ömre ağlamadım Bir siyah bez bağlamadım
Arsız nefsim öteki yerde Dakikalar süratli döner
Kalbimdeki şevkim söner Tavsiyen var ise bir öner
Desem de o diğer yerde Ömrü boşa heba ettim
bir hayli yanlış yola gittim Artık tükendim de bittim
Nefsim ise öbür yerde