GÜLAY FAZİLETLİ
Tüm bilgileri bir ortaya getiren araştırmacılar meyve, zerzevat, tahıl, fındık, baklagil, balık, yumurta, süt eserleri, kırmızı et, işlenmiş et ve şekerli içeceklerin tüketiminin ömür beklentisini nasıl değiştirdiğini belirledi.
Sonunda uzun ömür için optimal bir beslenme programı ortaya çıkarıldı. Daha fazla baklagil, tam tahıl, fındık ve az ölçüde kırmızı etin en yanlışsız seçim olduğu tez edildi.
20 yaşından itibaren optimal bir diyet uygulamak hayat beklentisini 10 yıldan fazla artırabiliyormuş. 20’li yaşlarını oldukçatan geride bırakanlar da üzülmesin. 60 yaşında uygun beslenme programına geçmenin ömre sekiz yıl katacağı söyleniyor. 80 yaşında biri için bu mühlet üç buçuk yıl olabiliyor.
Fakat gerçekçi olmakta fayda var. Beslenme programını büsbütün değiştirmek fazlaca kolay değil. Araştırmacılar bu gerçeği de göz önüne alarak optimal diyetle, tipik batı diyetinin ortası dedikleri ‘fizibilite yaklaşımı diyeti’ diye bir kavram ortaya attı. Bu diyet bile 20 yaşındakilerin ömür beklentisini bayanlar için altı yıldan fazla, erkekler için yedi yıldan fazla artırabiliyor.
‘KUÇU’LAR DA ÇOK YAŞASIN
Ömür uzatma hakkında en epeyce araştırma yapılan konulardan biri. Köpeklerin hayat müddetini artırmak için yapılan ‘Dog Aging Project’ de son periyodun çarpıcı çalışmalardan biri. 2018 yılında alanının en büyük araştırması olma teziyle başlayan proje, köpeklerin yaşlanma sürecini daha yeterli manaya ve daha uzun yaşamalarını sağlama hedefinde. Klasik ‘bir köpek yılı yedi insan yılına eşittir’ dogması modası geçmiş ispatlara dayanıyor. Geçen hafta Nature mecmuasında yayınlanan bir yazıda araştırmanın bilgileri anlatıldı. Texas A&M Üniversitesi Veterinerlik ve Biyomedikal Bilimler Koleji, Washington Üniversitesi Tıp Fakültesi ve biroldukca farklı kurumla ortaklaşa yönetilen projeye katılan köpekler tüm ömürleri boyunca takip edilecek. Projenin temel prensiplerinden biri ömür şeklinin, genlerin ve etrafın yaşlanma üstündeki tesirini anlamak başkası de sağlıklı geçen hayat mühletini uzatmak için müdahale etmek.
Örneğin bağışıklık sistemini bastırmada tesirli olan, kanser hastalıklarında kullanması araştırılan ve yaşlanma aksisi tesiri olduğu argüman edilen (bu bahis hala epey tartışmalı) rapamisinin köpeklerde de kullanılması planlanıyor. Rapamisinin orta yaşlı, büyük cins köpeklere benzeri yararlar sağlayabileceğine inanılıyor. Takım, rapamisin ile tedavi edilen 24 orta yaşlı köpeğin, plasebo verilen kümeye kıyasla daha sağlıklı kalp işlevleri ve kan basıncına sahip olduğunu belirledi.
Beşerlerle köpek arkadaşları tıpkı çevreyi paylaşıyor, her iki çeşit de emsal hastalıklara yakalanma potansiyeline sahip. Bu niçinle köpekler üzerinde yapılan çalışmaların insanların hayat müddetini uzatma konusunda da bilgiler sunacağına inanılıyor. Bize benzeri biçimde köpekler de bilişsel fonksiyon bozukluğu (CDC) olarak isimlendirilen bir tıp köpek demansından muzdarip. CDC’nin Alzheimer’a misal olup olmadığı çabucak hemen belgisiz. Fakat iki bozukluğun da ortak istikametleri var; her ikisi de tedavi edilemiyor, teşhis edilmesi sıkıntı ve yavaş yavaş tanıdık yüzleri tanıyamama üzere belirtiler geliştiriyor. Projede bu demans tipine sahip 200 köpek var. Köpekler hayatını kaybettiğinde beyinleri incelenecek.
Çalışmalarla ilgili datalar MIT ve Harvard Üniversitesi’nde fiyatsız olarak erişilebilen bir bulut sistemine de yüklenecek. Çalışmanın insan hayatını uzatma konusunda da kıymetli sonuçları olacağı söyleniyor.
GÜN GEÇMİYOR Kİ…
Klişe bir cümleyle başlayalım… Gün geçmiyor ki yeni bir teknolojiyle tanışmayalım! Fintechler, kripto paralar derken artık de Neobanklar gündemde. Aslında hayli da yeni değiller yalnızca şimdilerde bu kavramdan daha sık kelam edilir oldu. Yaklaşık 5 yıl evvel İngiltere’de ‘challenger banks (meydan okuyan bankalar) olarak ortaya çıktı. ABD’de Neobank (yeni banka) olarak tanımlanıyor.
Neobanklar, meydan okuyan dijital bankalar mı yoksa büsbütün yeni bir konsept mi?
En sıradan anlatımıyla Neobank şubesi olmayan dijital banka demek. Dünya çapında 300’e yakın neobank var. İngiltere’deki Monzo ve Atom bank neobankların birinci örnekleriydi.
Judobank, Sofi, Upgrade, Revolut yahut N26 üzere finans kesimi için epey da alışılmış olmayan isimleri var. Neobanking’in pazar büyüklüğü 2021’de 47 milyar dolardı. 2022’den 2030’a kadar yüzde 54’e yakın bir büyüme bekleniyor.
Günümüzde de bir hayli süreç için bankaya gerek yok fakat neobank sistemi biraz daha farklı. Geleceği yönlendiren Z nesli bu kavramı da şekillendiriyor. Para kullanma, sahiplenme eğilimleri öylesine farklı ki klâsik bankalar Z jenerasyonunu tatmin edemiyor. Evrak toplayayım, banka şubesine gideyim, imzalar atayım onlara uygun değil. Kocaman kocaman bankaların “Finans durumun uygun değil sana kart yok, kredi de vermeyiz” üzere karşılıklarından falan da hoşlanmıyorlar. esasen neobankacılık ferdî müşteri, küçük ve orta ölçekli işletmeler içinde daha tanınan. Fiyatsız banka kartları, ödeme kolaylığı, fatura oluşturma üzere süreçler de kolaylıkla yapılabiliyor.
“Eski bankacılık kuralları geride kaldı” demek için ise fazlaca erken. Zira neobanklar şimdilik yüklü çek ve tasarruf hesabı üzere hizmetler veriyor. Ödeme yapma, çek süreçleri fazlaca kolay yapılıbiliyor. Masrafları büyük bankalardan düşük olduğu için daha yüksek faizler verebiliyorlar.
Yaa bankanın yenisi mi olur, icat çıkartıp duruyorlar dememek lazım. Kripto para meselai hatırlatırım… Küçücük bir kümenin yatırım yaptığı kripto paraları artık dedeler, nineler biliyor. Neobankların nasıl evrileceğini, hangilerinin hayatta kalacağını da goreceğiz.
PEMBE HAYALLERİMİZ VAR…
Bu araştırma aslında epeyce eskilere dayanıyor fakat bir biçimde bir daha gündeme geldi. ABD ve Avrupa’da kimi hapishaneler bu renge boyanıyor. Hatta birtakım komplo teorisyenlerine göre zihin denetimi için kullanılıyor. Gelelim araştırmaya… 1960’ların sonlarında Amerikan Biyososyal Araştırmalar Enstitüsü’nün yöneticisi olan Alexander Schauss, pembe rengin ruhsal ve fizyolojik tesirleri üzerine araştırımalar yaptı. Renk tercihlerinin hastalarında değişimler yarattığını söyleyen İsviçreli psikiyatrist Max Luscher’dan etkilenen Schauss, P-618 ismini verdiği pembenin öteki renklere kıyasla, kalp atış suratını, nabzı ve teneffüsü düşürmede tesirli olduğunu kanıtladığını argüman etti. Bu rengin mahkumlar üstündeki tesirlerini belirlemek için ABD Seattle’daki denizcilik enstitüsü müdürlerini ikna etti ve kimi hapishane hücreleri pembeye boyandı (Baker-Miller pembesi ismini hücreleri boyamaya müsaade veren enstitü müdürlerinin soyadından alıyor). Bu prosedür uygulanmaya başladıktan daha sonra hücrelerde ‘düşmanca’ davranışlar gözlemlenmedi.
Bu çalışmadan daha sonra baker-miller pembesi kullanmasında bir patlama yaşandı. Çocuk ıslah meskenlerinde de bu renk kullanıldı.
1988’de James E. Gilliam ve David Unruh, Shauss’un teorisini test etti ve sonuçların tam olarak ikna edici olmadığını deklare etti. Lakin baker-miller’ın popülaritesi devam ediyordu. Birtakım futbol kadroları da rahatlamak, performanslarını artırmak, kan basıncını düzenlemek ve daha düzgün odaklanmak için soyunma odalarında bu rengi tercih etti. 2018 yılında yapılan bir araştırma, hapishanede kullanılan pembe rengin erkek mahkumların agresif davranışlarını azalttığını bir defa daha kanıtladı.
Biraz da magazin… Yakın vakitte ABD’li reality gösteri starı, teşebbüsçü Kendall Jenner’ın konutunu sakinleştirici ve iştah kesici özelliği niçiniyle baker-miller pembesine boyatması bu rengi bir sefer daha gündeme getirdi.
O denli epey araştırma yapmaya gerek yoktu aslında. Eski Yeşilçam sinemalarının unutulmaz repliği “pembe panjurlu bir meskenimiz olacak” hayaliyle biz bu rengin büyüsünü oldukcatan keşfetmişiz aslına bakarsan.
2035 YILINDA İNTERNET NASIL OLACAK?
İnternete bağımlıyız… Ancak beraberinde internet insanların ortasındaki ‘kötü tarafı’ da ortaya çıkarıyor. Saçma sapan, tehlikeli görüşler, dezenformasyonların yaygınlaşmasına niye oldu, anti toplumsallık olağanlaştı. Gençler özgüvenlerini toplumsal medya paylaşımlarının etkileşimiyle ölçmeye başladı. Milyarlarca insan artık vazgeçmenin mümkün olmadığı internette yolunu bulmaya çalışıyor.
ABD’deki ünlü araştırma şirketi Pew, geleceğin internetinde ‘gerçeğin’ ve ‘sivil özgürlüğün’ nasıl tesis edileceği konusunda teknoloji uzmanları, kanaat liderleri, aktivistler, siyasetçiler ve araştırmacılardan oluşan 434 bireyle ile bir anket yaptı. Kısa kısa öngörülere bakalım…
çabucak hemen çevrimiçi dünyada uygun davranışların neler olduğu belgisiz. 2035 yılında bu kuralların yerleşmiş olacağı iddia ediliyor.
Bir daha sonraki adım güvenlik ve huzur için dijital alanlar tasarlamak olacak. İnsanların şahsi ayrıntılarının kullanmasını yönetmesi mümkün olacak.
Yanlış bilgi ortadan kalkmayacak ancak beşerler internette ayrıntıları sorgulamada daha epeyce efor sarf edecek.
Gelecekte internetteki toplumsal kümeler küresel toplumsal problemleri çözme konusunda kolektif çalışmalar yapacak. Bu çalışmaların kuvvetli sonuçları olacak.
Dijital vatandaşlık olacak.
Dijital hümanizm artacak. Demokratik davranışların teşvik edilmesi için yeni bir profesyonel sınıf ortaya çıkacak. Yazılımcılar, bilgi küratörleri, internet okuryazarlığı uzmanları ortaya çıkacak.
Çevrim içi ve çevrim dışı diye bir kavram kalmayacak. Dijital teknolojiler hayatımıza öylesine nüfuz edecek ki gerçek hayatla içinde neredeyse fark kalmayacak.
Üstün gelişmiş ikaz sistemleri, sıhhat hizmetleri yaygınlaşacak.
Yeni dijital mülkiyet biçimleri ve telif hakkı sistemi oluşacak.
Tüm bilgileri bir ortaya getiren araştırmacılar meyve, zerzevat, tahıl, fındık, baklagil, balık, yumurta, süt eserleri, kırmızı et, işlenmiş et ve şekerli içeceklerin tüketiminin ömür beklentisini nasıl değiştirdiğini belirledi.
Sonunda uzun ömür için optimal bir beslenme programı ortaya çıkarıldı. Daha fazla baklagil, tam tahıl, fındık ve az ölçüde kırmızı etin en yanlışsız seçim olduğu tez edildi.
20 yaşından itibaren optimal bir diyet uygulamak hayat beklentisini 10 yıldan fazla artırabiliyormuş. 20’li yaşlarını oldukçatan geride bırakanlar da üzülmesin. 60 yaşında uygun beslenme programına geçmenin ömre sekiz yıl katacağı söyleniyor. 80 yaşında biri için bu mühlet üç buçuk yıl olabiliyor.
Fakat gerçekçi olmakta fayda var. Beslenme programını büsbütün değiştirmek fazlaca kolay değil. Araştırmacılar bu gerçeği de göz önüne alarak optimal diyetle, tipik batı diyetinin ortası dedikleri ‘fizibilite yaklaşımı diyeti’ diye bir kavram ortaya attı. Bu diyet bile 20 yaşındakilerin ömür beklentisini bayanlar için altı yıldan fazla, erkekler için yedi yıldan fazla artırabiliyor.
‘KUÇU’LAR DA ÇOK YAŞASIN
Ömür uzatma hakkında en epeyce araştırma yapılan konulardan biri. Köpeklerin hayat müddetini artırmak için yapılan ‘Dog Aging Project’ de son periyodun çarpıcı çalışmalardan biri. 2018 yılında alanının en büyük araştırması olma teziyle başlayan proje, köpeklerin yaşlanma sürecini daha yeterli manaya ve daha uzun yaşamalarını sağlama hedefinde. Klasik ‘bir köpek yılı yedi insan yılına eşittir’ dogması modası geçmiş ispatlara dayanıyor. Geçen hafta Nature mecmuasında yayınlanan bir yazıda araştırmanın bilgileri anlatıldı. Texas A&M Üniversitesi Veterinerlik ve Biyomedikal Bilimler Koleji, Washington Üniversitesi Tıp Fakültesi ve biroldukca farklı kurumla ortaklaşa yönetilen projeye katılan köpekler tüm ömürleri boyunca takip edilecek. Projenin temel prensiplerinden biri ömür şeklinin, genlerin ve etrafın yaşlanma üstündeki tesirini anlamak başkası de sağlıklı geçen hayat mühletini uzatmak için müdahale etmek.
Örneğin bağışıklık sistemini bastırmada tesirli olan, kanser hastalıklarında kullanması araştırılan ve yaşlanma aksisi tesiri olduğu argüman edilen (bu bahis hala epey tartışmalı) rapamisinin köpeklerde de kullanılması planlanıyor. Rapamisinin orta yaşlı, büyük cins köpeklere benzeri yararlar sağlayabileceğine inanılıyor. Takım, rapamisin ile tedavi edilen 24 orta yaşlı köpeğin, plasebo verilen kümeye kıyasla daha sağlıklı kalp işlevleri ve kan basıncına sahip olduğunu belirledi.
Beşerlerle köpek arkadaşları tıpkı çevreyi paylaşıyor, her iki çeşit de emsal hastalıklara yakalanma potansiyeline sahip. Bu niçinle köpekler üzerinde yapılan çalışmaların insanların hayat müddetini uzatma konusunda da bilgiler sunacağına inanılıyor. Bize benzeri biçimde köpekler de bilişsel fonksiyon bozukluğu (CDC) olarak isimlendirilen bir tıp köpek demansından muzdarip. CDC’nin Alzheimer’a misal olup olmadığı çabucak hemen belgisiz. Fakat iki bozukluğun da ortak istikametleri var; her ikisi de tedavi edilemiyor, teşhis edilmesi sıkıntı ve yavaş yavaş tanıdık yüzleri tanıyamama üzere belirtiler geliştiriyor. Projede bu demans tipine sahip 200 köpek var. Köpekler hayatını kaybettiğinde beyinleri incelenecek.
Çalışmalarla ilgili datalar MIT ve Harvard Üniversitesi’nde fiyatsız olarak erişilebilen bir bulut sistemine de yüklenecek. Çalışmanın insan hayatını uzatma konusunda da kıymetli sonuçları olacağı söyleniyor.
GÜN GEÇMİYOR Kİ…
Klişe bir cümleyle başlayalım… Gün geçmiyor ki yeni bir teknolojiyle tanışmayalım! Fintechler, kripto paralar derken artık de Neobanklar gündemde. Aslında hayli da yeni değiller yalnızca şimdilerde bu kavramdan daha sık kelam edilir oldu. Yaklaşık 5 yıl evvel İngiltere’de ‘challenger banks (meydan okuyan bankalar) olarak ortaya çıktı. ABD’de Neobank (yeni banka) olarak tanımlanıyor.
Neobanklar, meydan okuyan dijital bankalar mı yoksa büsbütün yeni bir konsept mi?
En sıradan anlatımıyla Neobank şubesi olmayan dijital banka demek. Dünya çapında 300’e yakın neobank var. İngiltere’deki Monzo ve Atom bank neobankların birinci örnekleriydi.
Judobank, Sofi, Upgrade, Revolut yahut N26 üzere finans kesimi için epey da alışılmış olmayan isimleri var. Neobanking’in pazar büyüklüğü 2021’de 47 milyar dolardı. 2022’den 2030’a kadar yüzde 54’e yakın bir büyüme bekleniyor.
Günümüzde de bir hayli süreç için bankaya gerek yok fakat neobank sistemi biraz daha farklı. Geleceği yönlendiren Z nesli bu kavramı da şekillendiriyor. Para kullanma, sahiplenme eğilimleri öylesine farklı ki klâsik bankalar Z jenerasyonunu tatmin edemiyor. Evrak toplayayım, banka şubesine gideyim, imzalar atayım onlara uygun değil. Kocaman kocaman bankaların “Finans durumun uygun değil sana kart yok, kredi de vermeyiz” üzere karşılıklarından falan da hoşlanmıyorlar. esasen neobankacılık ferdî müşteri, küçük ve orta ölçekli işletmeler içinde daha tanınan. Fiyatsız banka kartları, ödeme kolaylığı, fatura oluşturma üzere süreçler de kolaylıkla yapılabiliyor.
“Eski bankacılık kuralları geride kaldı” demek için ise fazlaca erken. Zira neobanklar şimdilik yüklü çek ve tasarruf hesabı üzere hizmetler veriyor. Ödeme yapma, çek süreçleri fazlaca kolay yapılıbiliyor. Masrafları büyük bankalardan düşük olduğu için daha yüksek faizler verebiliyorlar.
Yaa bankanın yenisi mi olur, icat çıkartıp duruyorlar dememek lazım. Kripto para meselai hatırlatırım… Küçücük bir kümenin yatırım yaptığı kripto paraları artık dedeler, nineler biliyor. Neobankların nasıl evrileceğini, hangilerinin hayatta kalacağını da goreceğiz.
PEMBE HAYALLERİMİZ VAR…
Bu araştırma aslında epeyce eskilere dayanıyor fakat bir biçimde bir daha gündeme geldi. ABD ve Avrupa’da kimi hapishaneler bu renge boyanıyor. Hatta birtakım komplo teorisyenlerine göre zihin denetimi için kullanılıyor. Gelelim araştırmaya… 1960’ların sonlarında Amerikan Biyososyal Araştırmalar Enstitüsü’nün yöneticisi olan Alexander Schauss, pembe rengin ruhsal ve fizyolojik tesirleri üzerine araştırımalar yaptı. Renk tercihlerinin hastalarında değişimler yarattığını söyleyen İsviçreli psikiyatrist Max Luscher’dan etkilenen Schauss, P-618 ismini verdiği pembenin öteki renklere kıyasla, kalp atış suratını, nabzı ve teneffüsü düşürmede tesirli olduğunu kanıtladığını argüman etti. Bu rengin mahkumlar üstündeki tesirlerini belirlemek için ABD Seattle’daki denizcilik enstitüsü müdürlerini ikna etti ve kimi hapishane hücreleri pembeye boyandı (Baker-Miller pembesi ismini hücreleri boyamaya müsaade veren enstitü müdürlerinin soyadından alıyor). Bu prosedür uygulanmaya başladıktan daha sonra hücrelerde ‘düşmanca’ davranışlar gözlemlenmedi.
Bu çalışmadan daha sonra baker-miller pembesi kullanmasında bir patlama yaşandı. Çocuk ıslah meskenlerinde de bu renk kullanıldı.
1988’de James E. Gilliam ve David Unruh, Shauss’un teorisini test etti ve sonuçların tam olarak ikna edici olmadığını deklare etti. Lakin baker-miller’ın popülaritesi devam ediyordu. Birtakım futbol kadroları da rahatlamak, performanslarını artırmak, kan basıncını düzenlemek ve daha düzgün odaklanmak için soyunma odalarında bu rengi tercih etti. 2018 yılında yapılan bir araştırma, hapishanede kullanılan pembe rengin erkek mahkumların agresif davranışlarını azalttığını bir defa daha kanıtladı.
Biraz da magazin… Yakın vakitte ABD’li reality gösteri starı, teşebbüsçü Kendall Jenner’ın konutunu sakinleştirici ve iştah kesici özelliği niçiniyle baker-miller pembesine boyatması bu rengi bir sefer daha gündeme getirdi.
O denli epey araştırma yapmaya gerek yoktu aslında. Eski Yeşilçam sinemalarının unutulmaz repliği “pembe panjurlu bir meskenimiz olacak” hayaliyle biz bu rengin büyüsünü oldukcatan keşfetmişiz aslına bakarsan.
2035 YILINDA İNTERNET NASIL OLACAK?
İnternete bağımlıyız… Ancak beraberinde internet insanların ortasındaki ‘kötü tarafı’ da ortaya çıkarıyor. Saçma sapan, tehlikeli görüşler, dezenformasyonların yaygınlaşmasına niye oldu, anti toplumsallık olağanlaştı. Gençler özgüvenlerini toplumsal medya paylaşımlarının etkileşimiyle ölçmeye başladı. Milyarlarca insan artık vazgeçmenin mümkün olmadığı internette yolunu bulmaya çalışıyor.
ABD’deki ünlü araştırma şirketi Pew, geleceğin internetinde ‘gerçeğin’ ve ‘sivil özgürlüğün’ nasıl tesis edileceği konusunda teknoloji uzmanları, kanaat liderleri, aktivistler, siyasetçiler ve araştırmacılardan oluşan 434 bireyle ile bir anket yaptı. Kısa kısa öngörülere bakalım…
çabucak hemen çevrimiçi dünyada uygun davranışların neler olduğu belgisiz. 2035 yılında bu kuralların yerleşmiş olacağı iddia ediliyor.
Bir daha sonraki adım güvenlik ve huzur için dijital alanlar tasarlamak olacak. İnsanların şahsi ayrıntılarının kullanmasını yönetmesi mümkün olacak.
Yanlış bilgi ortadan kalkmayacak ancak beşerler internette ayrıntıları sorgulamada daha epeyce efor sarf edecek.
Gelecekte internetteki toplumsal kümeler küresel toplumsal problemleri çözme konusunda kolektif çalışmalar yapacak. Bu çalışmaların kuvvetli sonuçları olacak.
Dijital vatandaşlık olacak.
Dijital hümanizm artacak. Demokratik davranışların teşvik edilmesi için yeni bir profesyonel sınıf ortaya çıkacak. Yazılımcılar, bilgi küratörleri, internet okuryazarlığı uzmanları ortaya çıkacak.
Çevrim içi ve çevrim dışı diye bir kavram kalmayacak. Dijital teknolojiler hayatımıza öylesine nüfuz edecek ki gerçek hayatla içinde neredeyse fark kalmayacak.
Üstün gelişmiş ikaz sistemleri, sıhhat hizmetleri yaygınlaşacak.
Yeni dijital mülkiyet biçimleri ve telif hakkı sistemi oluşacak.