bencede
New member
Michelle Starr
Gökbilimciler kısa mühlet evvel, şu ana dek keşfedilen en uç şartlara sahip ötegezegenlerden birinin atmosferini incelediler. Tam manasıyla (en azından anladığımız haliyle) yaşama elverişli olmasa da, WASP-189b ismi verilen ötegezegen, bilim insanlarının, her biri kendine has kimyasal bileşimlere ve özelliklere sahip olan farklı atmosfer katmanlarını araştırabildikleri birinci gezegen oldu.
İsveç’te bulunan Lund Üniversitesi’nden gökbilimci Jens Hoeijmakers, “Geçmişte, gökbilimciler sıklıkla ötegezegenlerin atmosferlerinin tekdüze bir katman halinde var olduğunu düşündüler ve bunu anlamaya çalıştılar” diyor: “Buna rağmen, ulaştığımız sonuçlar, ağır biçimde ışınlara maruz kalan devasa gaz gezegenlerinin atmosferlerinin dahi karmaşık 3d yapılar barındırdığını gözler önüne seriyor.”
BİR SICAK JÜPİTER
WASP-189b, ötegezegenlerin, ‘Sıcak Jüpiterler’ ismi verilen en ilgi cazip alt kümelerinden birinin üyesi. Bu uç şartlara sahip dünyalar, Jüpiter gibisi gaz devleridir; ancak mesken sahibi yıldızlarına inanılmaz derecede yakın yörüngelerde, 10 günden daha kısa bir müddetde döngülerini tamamlarlar. Doğal olarak, sıcaklıkları bu yüzden kavurucu yüksekliktedir.
tıpkı vakitte, onların niye bu biçimde olduklarını bilmiyoruz. Elimizdeki gezegen oluşum modellerine nazaran, bir gaz devinin, yıldızına bu kadar yakın bir bölgede oluşması mümkün değil; çünkü kütleçekimi, ışınım ve ağır yıldız rüzgârları, gazın bir ortaya gelmesini pürüzler; ne var ki, şu ana dek kadar onaylanan yaklaşık 5 bin ötegezegenin 300’den çoksı Sıcak Jüpiter olabilir. Bu cehennem gibisi dünyalarla ilgili daha fazla şey öğrenmek, gezegen sistemlerinin sahip olduğu dinamikler hakkında daha fazla şeyi ortaya çıkaracak.
Bize yaklaşık olarak 322 ışıkyılı aralıkta bulunan WASP-189b, (en çok olmasa da) en uç noktalardan birini temsil ediyor. Jüpiter’in neredeyse 1.6 katı büyüklüğe sahip ve 2.7 günlük bir döngüde yıldızının etrafındaki yörüngesini tamamlıyor. O, genç ve sıcak bir yıldız; bu da WASP-189b’nin yüzey ısılarının gündüz tarafında 3.200 santigrat dereceye ulaştığı ve gezegenin kimi yıldızlardan bile daha sıcak hale geldiği manasına geliyor.
O, bununla birlikte, bizimle yıldızı içinden bilinen en parlak geçişi yapan ötegezegenlerden biri. Bu özelliği de onu atmosfer çalışmaları açısından ziyadesiyle alımlı bir hale getiriyor.
ATMOSFERİ FARKLI KATMANLARDAN OLUŞUYOR
Araştırmaya öncülük eden ve Lund Üniversitesi’nde nazaranvli bir gökbilimci olan Bibiana Prinoth, “Ev sahibi yıldızdan gelen ve gezegenin atmosferinden süzülen ışığın seviyesini ölçtük” diyor: “Atmosferindeki gazlar, Dünya’nın atmosferinde bulunan ve Güneş ışığının bir kısmını emen ozon katmanına benzeri halde yıldız ışığının bir kısmını emiyor ve bu esnada kendine mahsus ‘parmak izlerini’ bırakıyor. ESO’nun [Avrupa Güney Yarımküre Astronomi Araştırmaları Örgütü] La Silla Gözlemevi’nde bulunan HARPS [Yüksek Doğruluklu Radyal Sürat Gezegen Arayıcısı] vasıtasıyla atmosferle temaslı hususları tespit edebildik.”
Bu gazlar, Sıcak Jüpiterlerde sıkça görüldüğü üzere, ağır metal buharları barındırıyordu. WASP-189b’nin atmosferinde gaz halinde demir, titanyum, krom, magnezyum, vanadyum ve manganez bulutları geziniyordu.
Araştırmacılar, ilgi cazibeli bir biçimde, daha evvel asla kendi gezegenimiz haricindeki bir atmosferde kesin halde tespit edilmemiş olan titanyum oksit izleri bulduklarını da söz ediyorlar. Titanyum oksit, Dünya’da nadiren doğal ortamda bulunur; lakin WASP-189b’deki varlığı atmosferi şekillendirmeye yardım ediyor olabilir.
Bern Üniversitesi’nden astrofizikçi Kevin Heng, “Titanyum oksit, ultraviyole ışınım üzere kısa dalga ışınımunu emer” diyor: “Bu yüzden, tespit edilişi, WASP-189b’in atmosferinde, ozon katmanının Dünya’da yaptığını andıran biçimde yıldız ışımasıyla etkileşime giren bir katman bulunduğunu gösteriyor olabilir.”
Araştırma kümesinin ötegezegenin atmosferinde var olan katmanları da gözlemlediğine ait büyük bir ipucu daha mevcuttu. Uzaydaki elementler spektral olarak [tayf biçiminde] algılanır; yani, tarama aygıtlarımız aracılığıyla saptanan ışığı tam spektruma ayrıştırırız ve ışık yelpazesinde daha parlak ya da daha koyu çizgiler ararız. Bunlar, ‘emisyon’ yahut ‘absorpsiyon çizgileri’ dediğimiz bir ögenin dalga uzunluklarını yükselttiğini ya da emdiğini gösterir.
HAREKETLİ BİR ATMOSFERE SAHİP
Akabinde, absorpsiyon çizgilerinin izini, bu dalga uzunluklarını emdiğini bildiğimiz belli elementlere kadar sürebiliriz. Buna rağmen, WASP-189b’den yayılan absorpsiyon çizgileri, araştırmacıların olmasını bekledikleri yerde değildi.
Prinoth, “kuvvetli rüzgârların ve öbür süreçlerin bu değişiklikleri yaratabileceğini düşünüyoruz” diyor: “Ve farklı gazların bıraktığı parmak izleri farklı biçimlerde değiştirildiği için, bu durumun, tıpkı Dünya’daki su buharı ve ozonun parmak izlerinin belli bir aralıktan farklı biçimde görünmesine misal halde, farklı katmanlarda mevcut olduklarını gösterdiğini düşünüyoruz; zira genelde farklı atmosferik katmanlarda meydana geliyorlar.”
O denli görünüyor ki, yakın bir gelecekte WASP-189b’ye gidemeyeceğiz. Bunu yapsak bile, bildiğimiz çeşitten hayat, biz oraya ulaşmadan evvel tam bir yıkıma uğramış olacaktır; birebir vakitte, araştırmanın bir daha de uzayda hayat arayışıyla bir ilgisi var. Bu araştırma, uzaylı hayatın izlerini en büyük ihtimalle tespit edebileceğimiz yer olan ötegezegen atmosferlerinin araştırılmasında ulaşılan yeni bir kilometre taşını temsil ediyor. Prinoth, “Bana sık sık araştırmamın Evren’in öbür yerlerinde bulunabilecek hayat arayışıyla ilgili olup olmadığı soruluyor. Cevabım sürekli ‘evet’ oluyor. Bunun üzere bir araştırma, bu arayışta atılan birinci adımdır” diyor.
Araştırma, Nature Astronomy mecmuasında yayınlandı.
Yazının yepyenisi Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gökbilimciler kısa mühlet evvel, şu ana dek keşfedilen en uç şartlara sahip ötegezegenlerden birinin atmosferini incelediler. Tam manasıyla (en azından anladığımız haliyle) yaşama elverişli olmasa da, WASP-189b ismi verilen ötegezegen, bilim insanlarının, her biri kendine has kimyasal bileşimlere ve özelliklere sahip olan farklı atmosfer katmanlarını araştırabildikleri birinci gezegen oldu.
İsveç’te bulunan Lund Üniversitesi’nden gökbilimci Jens Hoeijmakers, “Geçmişte, gökbilimciler sıklıkla ötegezegenlerin atmosferlerinin tekdüze bir katman halinde var olduğunu düşündüler ve bunu anlamaya çalıştılar” diyor: “Buna rağmen, ulaştığımız sonuçlar, ağır biçimde ışınlara maruz kalan devasa gaz gezegenlerinin atmosferlerinin dahi karmaşık 3d yapılar barındırdığını gözler önüne seriyor.”
BİR SICAK JÜPİTER
WASP-189b, ötegezegenlerin, ‘Sıcak Jüpiterler’ ismi verilen en ilgi cazip alt kümelerinden birinin üyesi. Bu uç şartlara sahip dünyalar, Jüpiter gibisi gaz devleridir; ancak mesken sahibi yıldızlarına inanılmaz derecede yakın yörüngelerde, 10 günden daha kısa bir müddetde döngülerini tamamlarlar. Doğal olarak, sıcaklıkları bu yüzden kavurucu yüksekliktedir.
tıpkı vakitte, onların niye bu biçimde olduklarını bilmiyoruz. Elimizdeki gezegen oluşum modellerine nazaran, bir gaz devinin, yıldızına bu kadar yakın bir bölgede oluşması mümkün değil; çünkü kütleçekimi, ışınım ve ağır yıldız rüzgârları, gazın bir ortaya gelmesini pürüzler; ne var ki, şu ana dek kadar onaylanan yaklaşık 5 bin ötegezegenin 300’den çoksı Sıcak Jüpiter olabilir. Bu cehennem gibisi dünyalarla ilgili daha fazla şey öğrenmek, gezegen sistemlerinin sahip olduğu dinamikler hakkında daha fazla şeyi ortaya çıkaracak.
Bize yaklaşık olarak 322 ışıkyılı aralıkta bulunan WASP-189b, (en çok olmasa da) en uç noktalardan birini temsil ediyor. Jüpiter’in neredeyse 1.6 katı büyüklüğe sahip ve 2.7 günlük bir döngüde yıldızının etrafındaki yörüngesini tamamlıyor. O, genç ve sıcak bir yıldız; bu da WASP-189b’nin yüzey ısılarının gündüz tarafında 3.200 santigrat dereceye ulaştığı ve gezegenin kimi yıldızlardan bile daha sıcak hale geldiği manasına geliyor.
O, bununla birlikte, bizimle yıldızı içinden bilinen en parlak geçişi yapan ötegezegenlerden biri. Bu özelliği de onu atmosfer çalışmaları açısından ziyadesiyle alımlı bir hale getiriyor.
ATMOSFERİ FARKLI KATMANLARDAN OLUŞUYOR
Araştırmaya öncülük eden ve Lund Üniversitesi’nde nazaranvli bir gökbilimci olan Bibiana Prinoth, “Ev sahibi yıldızdan gelen ve gezegenin atmosferinden süzülen ışığın seviyesini ölçtük” diyor: “Atmosferindeki gazlar, Dünya’nın atmosferinde bulunan ve Güneş ışığının bir kısmını emen ozon katmanına benzeri halde yıldız ışığının bir kısmını emiyor ve bu esnada kendine mahsus ‘parmak izlerini’ bırakıyor. ESO’nun [Avrupa Güney Yarımküre Astronomi Araştırmaları Örgütü] La Silla Gözlemevi’nde bulunan HARPS [Yüksek Doğruluklu Radyal Sürat Gezegen Arayıcısı] vasıtasıyla atmosferle temaslı hususları tespit edebildik.”
Bu gazlar, Sıcak Jüpiterlerde sıkça görüldüğü üzere, ağır metal buharları barındırıyordu. WASP-189b’nin atmosferinde gaz halinde demir, titanyum, krom, magnezyum, vanadyum ve manganez bulutları geziniyordu.
Araştırmacılar, ilgi cazibeli bir biçimde, daha evvel asla kendi gezegenimiz haricindeki bir atmosferde kesin halde tespit edilmemiş olan titanyum oksit izleri bulduklarını da söz ediyorlar. Titanyum oksit, Dünya’da nadiren doğal ortamda bulunur; lakin WASP-189b’deki varlığı atmosferi şekillendirmeye yardım ediyor olabilir.
Bern Üniversitesi’nden astrofizikçi Kevin Heng, “Titanyum oksit, ultraviyole ışınım üzere kısa dalga ışınımunu emer” diyor: “Bu yüzden, tespit edilişi, WASP-189b’in atmosferinde, ozon katmanının Dünya’da yaptığını andıran biçimde yıldız ışımasıyla etkileşime giren bir katman bulunduğunu gösteriyor olabilir.”
Araştırma kümesinin ötegezegenin atmosferinde var olan katmanları da gözlemlediğine ait büyük bir ipucu daha mevcuttu. Uzaydaki elementler spektral olarak [tayf biçiminde] algılanır; yani, tarama aygıtlarımız aracılığıyla saptanan ışığı tam spektruma ayrıştırırız ve ışık yelpazesinde daha parlak ya da daha koyu çizgiler ararız. Bunlar, ‘emisyon’ yahut ‘absorpsiyon çizgileri’ dediğimiz bir ögenin dalga uzunluklarını yükselttiğini ya da emdiğini gösterir.
HAREKETLİ BİR ATMOSFERE SAHİP
Akabinde, absorpsiyon çizgilerinin izini, bu dalga uzunluklarını emdiğini bildiğimiz belli elementlere kadar sürebiliriz. Buna rağmen, WASP-189b’den yayılan absorpsiyon çizgileri, araştırmacıların olmasını bekledikleri yerde değildi.
Prinoth, “kuvvetli rüzgârların ve öbür süreçlerin bu değişiklikleri yaratabileceğini düşünüyoruz” diyor: “Ve farklı gazların bıraktığı parmak izleri farklı biçimlerde değiştirildiği için, bu durumun, tıpkı Dünya’daki su buharı ve ozonun parmak izlerinin belli bir aralıktan farklı biçimde görünmesine misal halde, farklı katmanlarda mevcut olduklarını gösterdiğini düşünüyoruz; zira genelde farklı atmosferik katmanlarda meydana geliyorlar.”
O denli görünüyor ki, yakın bir gelecekte WASP-189b’ye gidemeyeceğiz. Bunu yapsak bile, bildiğimiz çeşitten hayat, biz oraya ulaşmadan evvel tam bir yıkıma uğramış olacaktır; birebir vakitte, araştırmanın bir daha de uzayda hayat arayışıyla bir ilgisi var. Bu araştırma, uzaylı hayatın izlerini en büyük ihtimalle tespit edebileceğimiz yer olan ötegezegen atmosferlerinin araştırılmasında ulaşılan yeni bir kilometre taşını temsil ediyor. Prinoth, “Bana sık sık araştırmamın Evren’in öbür yerlerinde bulunabilecek hayat arayışıyla ilgili olup olmadığı soruluyor. Cevabım sürekli ‘evet’ oluyor. Bunun üzere bir araştırma, bu arayışta atılan birinci adımdır” diyor.
Araştırma, Nature Astronomy mecmuasında yayınlandı.
Yazının yepyenisi Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)