“Mal sahibi mülk sahibi, hani bunun birinci sahibi” demiş, 800 yıl evvel, Türkçe’nin bilge ozanı Yunus Emre.
Onunla tıpkı devirde hayatış bir diğer ulu kişi, yapıtlarını Farsça/ İran lisanıyla yazıp söyleyen Mevlana Celadettin Rumi, Yunus için, “Anadolu’da dolaştığım her yerde onun ayak izlerini gördüm”, demiş.
Yunus Emre Anadolu’yu o kadar hayli etkilemiş demek ki.
Bu iki ulu ozan, derin düşünsel bakışlarının yanında Anadolu’nun kültür harmanını da anlatmışlar bize.
İnsanları birliğe çağıran, “gel, kim olursan ol, gel” deyişi yakıştırılmış Mevlana’ya.
Üstelik Anadolu insanı ona Rumi demiş. bu biçimdelar da Anadolu’ya Bizanslılardan kalma bir yakıştırmayla Roma ülkesi denirmiş.
Kimler geldi kimler geçmedi ki geçmişi fazlaca eski bu yurttan.
Kimler toz olup karışmadı ki bu topraklara.
Güzel kelamlar Ege Denizi kıyılarında da söylendi.
Martılar taşıdı kanatlarında o sözleri!
Hangi lisanda olursa olsun, hangi inancı taşırsa taşısın manalı sözcükler hiç bir vakit unutulmadı.
Hem insanı hem dünyayı değiştirdi!
Menderes ırmaklarının getirdiği birikintiler antik çağın kıymetli Batı Anadolu iskeleleri olan Milet ve Efes limanlarını doldurunca, Akdeniz’den gelip Anadolu içlerine en kolay giriş yapılabilecek bir körfeze sahip Smyrna/İzmir yavaş yavaş parlayacak, vakit içinde bu eski limanların yerini alacaktı.
*
Bu kentte yıldızı yükselecek bireylerin başında Aelius Aristides gelir.
Aristides beyaz köpüklü dalgalarla, nemli deniz esintileriyle haşır neşir, hoşluğu lisanlara destan Smyrna/İzmir’in en değerli hemşerilerinden biridir.
Bu kentte yaşadığı söylenen Homeros’tan daha sonra, tahminen de antik çağda Smyrna/İzmir’de hayatış en ünlü kişidir.
Alımlı İzmir epeyce şey borçludur ona!
İ.S.2.yüzyılda, Roma periyodunda hayatış, Helence konuşan, enteresan bir kişiliğe sahip olan bu bilge insan, insanlık kültürüne kattığı bedellerin yanı sıra, İzmir kentinin varlığını sürdürmesine, bugünlere ulaşmasına niye olmuştur.
Aelius Aristides muhtemelen, bugünkü Balıkesir etrafında doğdu.
Zengin bir toprak sahibi olan babası onun Smyrna/İzmir’de eğitim görmesini sağladı.
Genç adam Atina ve Mısır/İskenderiye’ye seyahat etti, oradaki bilgelerden aldığı bilgilerle kendini geliştirdi.
Her bilge kişi üzere bildiklerini paylaştı.
Bilgiyi paylaşmak başlangıcında insanlığın en ilksel hareketlerinden, geliştikçe en onurlu faziletlerinden biridir
zaman içinde Dünya’nın gelmiş geçmiş en büyük kelam ustalarından, en tesirli konuşmacılarından biri olacaktır Smyrnalı/İzmirli Aristides.
Aristides tarihin İzmir’e armağan ettiği eşsiz bir söylevcidir.
Körfezin kumsallı, çakıllı kıyısında yetişmiş, söylemiş olduği özlü sözlerle ünlenmiştir.
Sanatının en derin detaylarıne sahip olan bir kişi olarak bilinir.
Konuşurken laf kalabalığı yapmaz. Manalı sözlerle onu dinleyenleri kuşatır, avucunun içine alır.
Hani derler ya “ağzından bal akıyor”. İşte o denli bir kişiliktir Aristides.
“Orotor” denirmiş o çağda işi hoş kelamlar söylemek olan ustalara. Bu sözcük koroyla söylenen bir müzik çeşidi olan “Orotorya” sözcüğünün kökenidir.
Güzel kelamlar uzmanı Aristides “Smyrna/İzmir söylevi” isimli yapıtında kenti o kadar hoş anlatmış ki dinleyen/okuyan kişi, kentte bir rehber eşliğinde dolaştığını sanırmış.
Süt beyaz renkli sütunlar, kemerlerle yapılmış arkadlar, tiyatronun kireç taşından yapılmış oturakları, mermerden ve tunçtan şık heykeller, yolları süsleyen kaldırım taşları ve denizin eşsiz yosun kokusu..
Aristides’in yaptığı sanat, “güzel konuşmak”; bir daha Smyrnalı/İzmirli ozan Homeros’un deyişiyle “kanatlı kelamlar söylemek”, antik çağın en seçkin etkinliklerinden biridir.
*
elbet, insanı insan yapan en kıymetli özelliklerin başında gelir konuşmak.
Beyninin gelişmişliği, boğaz ve ağız yapısı insanın manalı sesler çıkarmasının sebebidir.
Bu yetenekle, birbiriyle konuşarak irtibat kurar, anlaşır insan.
Konuşmak, örgütlü toplum oluşturmanın, toplumsal gelişmişliği ilerletmenin en değerli öğelerindendir.
İnsanın, onu öteki canlılardan ayıran niteliğidir.
17.yüzyılda hayatış, Latincesiyle “cogito ergo sum”, “düşünüyorum bu biçimde varım” diyen büyük Fransız düşünür Decartes (Dekart) bir varlık olarak insanı tanımlarken “insan konuşan hayvandır” demiş.
Konuşarak akıllanmış insan. Akıllanarak konuşmuş.
Konuşmak sözlerle, sözcüklerle biçim ve mana kazanıyor.
İçeriği olmayan kelamlara “içi boş”, “boş laf” deniyor.
Çocuklar sözcüklerle cihanı, dünyayı, toplumu, kendini tanıyor.
*
İnsanlar nizamlı toplumlar kurdukça birey ve toplum davranışlarında daha aktif oldu kelamlar.
Doğru seçilmiş kelamlar bir toplumu ya da bireyleri bir arada davranmaya ikna etmeyi, taraf göstermeyi sağlayabilir.
Bir kıvılcım nasıl bir bozkırı yakarsa bir kelam, sözcükler de bireylerin şuurunu değiştirebilir, bir toplumu ayağa kaldırabilir.
Bu niçinlerle tarih boyunca insanlık kelama, kelamlara, sözcülere fazlaca ehemmiyet vermiştir.
Türkçe’de “hitabet”; “etkili kelam söyleme”, “belagat”; “iyi konuşma, kelamla inandırma” yeteneği olarak tanımlanan fonksiyonlar insanı, toplumları her vakit etkilemiştir.
Yabancı lisanlarda “retorik, orotori” deniyor bu tariflere.
Anadolu mescitlerinde imanı, dünü ve yarını anlatma misyonu olan “hatiplik” fazlaca değerli bir iştir.
Halide Edip Adıvar’ın 19 Mayıs 1919’da İstanbul-Fatih Meydanında yaptığı konuşma Kurtuluş Savaşını ateşleyen, hala lisanlardan düşmeyen bir hatiplik örneğidir.
“Yedi düvel”in temsil ettiği emperyalizme karşı hop oturup hop kalkmıştı o gün koca İstanbul.
Nurhak Dağlarında öldürülen ODTÜ’lü Sinan Cemgil 1967-68 gençlik hareketinin, gencecik yaşında, dayanılmaz hatibidir.
İ.Ö.1.yüzyılda hayatış Romalı filozof Çiçero da ünlü konuşmacıların başındadır. Roma’da Cumhuriyetin yıkılıp İmparatorluğun kurulmasının yolunu açan söylevler onundur.
Belki de bu yüzden, 15.yüzyılın Mısırlı alımı Ahmed İbşihi “söz söylemeyi öğrenmek, kılıç kullanmayı öğrenmekten zordur” demişti.
*
Smyrna/İzmir antik çağların da en hoş kentlerinden bir tanesiydi.
Bugünkü Bayraklı semtinde, İzmir Körfezine dökülen Meles Çayı kıyısındaki bir zirve üzerine konseyi eski Smyrna, bu çayın getirdiği alüvyonların kıyıyı doldurmasının akabinde yaşanacak yer olmaktan çıktı ve terk edildi.
Kadifekale/Pagos doruğunun kuzey yamaçlarından denize hakikat, bugün Tilkilik, Namazgah/Agora denilen yöreye taşındı.
Bu yeni İzmir’de yaşayan, hoş kelamların ustası Aristides’in sıhhatiyle ilgili telaşları vardı. Çoğunlukla kendini yeterli hissetmiyordu.
Kimileri “hastalık hastası”, diyordu ona!
Şifa bulmak için Smyrna’nın kuzeyindeki Pergamon/Bergama’daki, bu biçimdeın en büyük hastanelerinden biri sayılan Asklepion’a gidiyordu.
Adını Helenler’in sıhhat rabbi Asklepios’dan alan, kapısına “buraya mevt giremez” yazıldığı rivayet edilen bu sayrı meskeni hastaları farklı özelliklerle tedavi ediyordu.
Oruç tutma, sıra dışı beslenmeler, kan alma, barsakları boşaltma, kusma, soğuk suda banyo yapma ya da hiç yıkanmama, tiyatro oyunları oynama, drama/oyun ile sıkıntılı yaşanmışlıkları canlandırma Pergamon/Bergama Asklepion’u tabiplerinin güzelleştirme şekillerindendi.
Hastalar uyku odalarına alınır, gördükleri düşleri kaydetmeleri istenirdi.
Aristides de bu odalarda gördüğü düşleri not alıyor, hayallerinde İlah Asklepios’la yaptığını sandığı konuşmaları kaydediyordu.
Bu dokümanlar “Kutsal Masallar” ismiyle vaktimize kadar gelmiştir.
Günümüzde kimi doktorlar bu cins tedavi ve kayıtları, Sigmund Freud’la gelişen çağdaş “psikanaliz” uygulamalarının birinci belirtileri olarak kabul ediyor.
Aristides’ten bir nesil daha sonra yaşayan antik çağın ünlü doktoru, insan bedeninde kanın sirkülasyon halinde olduğunu bulan Pergamonlu/Bergamalı Galenos da “Hastalara düzgün olmaları için tekliflerde bulunduğumuzda doktorları dinlemiyorlar. Onlara bu teklifleri ilahların yaptığını söylemiş olduğimizde çabucak kabul ediyorlar” diyordu.
Günümüze beş kitabı kalmış Aristides’in “Kutsal Masallar” isimli yapıtında ismi geçen Alianoi’nin, Bergama yakınlarındaki eski “Paşa Ilıcası”nın bulunduğu ve artık Yortanlı sulama barajı altında kalan ören yeri olduğu sanılıyor.
Bergamalı tabip Galenos İzmirli büyük söylevci Aristides’i şu biçimde tanımlıyordu: “Ruhları doğuştan kuvvetli ve vücutları zayıf olan hayli az insan gördüm, onlardan biri Aristides’tir… hayatı boyunca öğretme ve hoş konuşma gayretinde olduğu için, tüm bedeni harap oldu.”
Yoğun düşünsel çalışmaların bedelini insanların vücutları mi ödüyor?
*
Aristides’in yaşadığı periyot, Mısır’dan Britanya’ya kadar bu biçimdeın uygar dünyasına hâkim olan Roma İmparatorluğu vakit içinderıdır. Batı Anadolu da Roma’nın buyruğu altındadır.
Roma’nın en uygun beş İmparatorundan sonuncusu olan Marcus Aurelius, İ.S.176 yılında, Anadolu ziyareti sırasında Smyrna/İzmir’e de gelir.
Pagos/Kadifekale eteklerindeki Smyrna’ya/İzmir’e konuk olan İmparator Aurelius’u halk düzgün karşılar. Kentlerinin ünlüsü Aristides’le tanıştırmak ister.
Aurelius buyurur, Aristides huzura getirilir. İmparator ondan yeteneğini göstermesini, bir konuşma yapmasını ister.
Ünlü söylevci, “ben doğaçlama, rast gele konuşmalar yapmam, bana bir husus verin yarın size o bahis hakkında konuşayım. Özensiz değil kusursuz sözcüklerle konuşmak isterim“, der.
İmparator kabul eder ve sonraki gün Smyrna Agorası/Pazaryeri meydanında toplanan tüm halkın önünde, uygun hazırlanmış Aristides, insanlığın kültür tarihine geçen, bugün de anılmasını sağlayan ünlü söylevini verir.
Aristides’in hoş kelamları İzmir körfezinin mavi dalgaları üzerinde kayar; imbatın kollarında yayılır sarfiyat.
Günümüze kadar ulaşır!
İmparator Aurelius söylevi epey beğenmiştir.
Övgülerle onurlandırır. Ona, hayatı boyunca meselesiz hayat şartları sağlanmasını yetkililere buyurur. daha sonra kentten ayrılır.
*
Ertesi yıl, İ.S.177 yılı başlarında, yerin oynaklığına alışkın İzmir ve etrafı, tahminen de bugüne kadar görülmemiş fevkalade bir sarsıntıyla yüz yüze kalır.
Sanki bir şeye kızmıştır toprak, öfkesini kusar!
Sakız, Sisam adalarının yanı sıra, bu 10 şiddetinde olduğu düşünülen sarsıntıyla Smyrna/İzmir de yerle bir olur.
14.yüzyılda hayatış Tunuslu düşünür İbni Haldun’a atfedilen “coğrafya kader” ise sarsıntı de İzmir’in mukadderatıdır.
Narin mermer kolonlar, şık heykeller yıkılır.
Seçkinlerin köşkleri, kölelerin damları toz duman olur.
Kentte taş taş üstünde kalmaz.
Onlarca kişi ölür.
Ne yapsın kentliler?
Nasıl ayağa kaldırılacaktır yere düşmüş bu hoş kız?
Smyna’nın/İzmir’in bilgesi Aristides’e başvururlar.
Onu hayli beğendiğine nazaran, Roma İmparatoru Aurelius’a bir mektup yazmasını, Roma’nın kente yardım etmesini sağlamasını isterler.
Tarihe “İmparator’a Smyrna ile ilgili Mektup” olarak geçen bu dokümanda Aristides Smyrna’da zelzele kararı yaşanan felaketi kendi üslubuyla, üstün yeteneğiyle, hoş seçilmiş sözcüklerle anlatır.
“Denizden esen yeller ıssız topraklarda dolaşıyor şimdi”, der.
Roma’da mektubu okuyan Aurelius’un fazlaca duygulandığı, hıçkırıklara boğulduğu, mektubun yazıldığı parşömenin göz yaşlarıyla ıslandığı anlatılır.
Depremle yıkılan biroldukça kente yardım eden Aurelius Smyna’ya özel olarak sahip çıkar, küp dolusu altın gönderir.
Kent bir daha imar edilir. Görkemli hoş İzmir bir daha can bulur.
*
Arkeologların bugün kazılarla ortaya çıkarmaya çalıştığı antik Smyrna kalıntılarının birden fazla o periyottan kalmadır.
Aristides’den yaklaşık 50 yıl daha sonra hayatış Helen bilge Philostratos “Aristides’in Smyrna’yı bir daha kurduğunu söylemek, sadece ona yakıştırılan bir övgü değil, adaletli ve yanlışsız bir tavırdır.”, diye müellif.
Smyrnalılar ona hürmetlerini göstermek için Agora’nın, Pazaryeri’nin ortasına Aristides’in bronzdan bir heykelini dikerler.
Kaidesine de “iyiliği ve hoş kelamları için bu anıt dikilmiştir” diye müellifler.
Günümüzde sık sık unutulan bir fazilet var:
“Tabii ki beceri iltifata doğal olmalıdır”!
Aristides son yıllarını Smyrna’nın/İzmir’in kuzeyinde bulunan kır konutlarında geçirir.
Yıkılmış, tamiri süratle süren kentte kalmak istememiştir herbiçimde.
Depremden dört yıl daha sonra, İ.S.181’de ölür.
*
“O”; bilge ve faziletli olmayı, insanları kucaklamayı hoş konuşmakla birleştirmeyi başarmış nadir insanlardandır.
İyi ki bu biçimde beşerler vardı/var.
İşte İzmir bu biçimde bir hemşeriye sahipmiş bir vakit içinder.
Hiç unutmamak gerek!
Kentler tarihleriyle yaşıyor.
Geçmişteki yaşanmışlıklar günümüzü manalı hale getirdiği üzere öngörmeye çalıştığımız yarınımıza da ışık tutuyor.
Sefa Taşkın
02.12.2022
Bergama
Onunla tıpkı devirde hayatış bir diğer ulu kişi, yapıtlarını Farsça/ İran lisanıyla yazıp söyleyen Mevlana Celadettin Rumi, Yunus için, “Anadolu’da dolaştığım her yerde onun ayak izlerini gördüm”, demiş.
Yunus Emre Anadolu’yu o kadar hayli etkilemiş demek ki.
Bu iki ulu ozan, derin düşünsel bakışlarının yanında Anadolu’nun kültür harmanını da anlatmışlar bize.
İnsanları birliğe çağıran, “gel, kim olursan ol, gel” deyişi yakıştırılmış Mevlana’ya.
Üstelik Anadolu insanı ona Rumi demiş. bu biçimdelar da Anadolu’ya Bizanslılardan kalma bir yakıştırmayla Roma ülkesi denirmiş.
Kimler geldi kimler geçmedi ki geçmişi fazlaca eski bu yurttan.
Kimler toz olup karışmadı ki bu topraklara.
Güzel kelamlar Ege Denizi kıyılarında da söylendi.
Martılar taşıdı kanatlarında o sözleri!
Hangi lisanda olursa olsun, hangi inancı taşırsa taşısın manalı sözcükler hiç bir vakit unutulmadı.
Hem insanı hem dünyayı değiştirdi!
Menderes ırmaklarının getirdiği birikintiler antik çağın kıymetli Batı Anadolu iskeleleri olan Milet ve Efes limanlarını doldurunca, Akdeniz’den gelip Anadolu içlerine en kolay giriş yapılabilecek bir körfeze sahip Smyrna/İzmir yavaş yavaş parlayacak, vakit içinde bu eski limanların yerini alacaktı.
*
Bu kentte yıldızı yükselecek bireylerin başında Aelius Aristides gelir.
Aristides beyaz köpüklü dalgalarla, nemli deniz esintileriyle haşır neşir, hoşluğu lisanlara destan Smyrna/İzmir’in en değerli hemşerilerinden biridir.
Bu kentte yaşadığı söylenen Homeros’tan daha sonra, tahminen de antik çağda Smyrna/İzmir’de hayatış en ünlü kişidir.
Alımlı İzmir epeyce şey borçludur ona!
İ.S.2.yüzyılda, Roma periyodunda hayatış, Helence konuşan, enteresan bir kişiliğe sahip olan bu bilge insan, insanlık kültürüne kattığı bedellerin yanı sıra, İzmir kentinin varlığını sürdürmesine, bugünlere ulaşmasına niye olmuştur.
Aelius Aristides muhtemelen, bugünkü Balıkesir etrafında doğdu.
Zengin bir toprak sahibi olan babası onun Smyrna/İzmir’de eğitim görmesini sağladı.
Genç adam Atina ve Mısır/İskenderiye’ye seyahat etti, oradaki bilgelerden aldığı bilgilerle kendini geliştirdi.
Her bilge kişi üzere bildiklerini paylaştı.
Bilgiyi paylaşmak başlangıcında insanlığın en ilksel hareketlerinden, geliştikçe en onurlu faziletlerinden biridir
zaman içinde Dünya’nın gelmiş geçmiş en büyük kelam ustalarından, en tesirli konuşmacılarından biri olacaktır Smyrnalı/İzmirli Aristides.
Aristides tarihin İzmir’e armağan ettiği eşsiz bir söylevcidir.
Körfezin kumsallı, çakıllı kıyısında yetişmiş, söylemiş olduği özlü sözlerle ünlenmiştir.
Sanatının en derin detaylarıne sahip olan bir kişi olarak bilinir.
Konuşurken laf kalabalığı yapmaz. Manalı sözlerle onu dinleyenleri kuşatır, avucunun içine alır.
Hani derler ya “ağzından bal akıyor”. İşte o denli bir kişiliktir Aristides.
“Orotor” denirmiş o çağda işi hoş kelamlar söylemek olan ustalara. Bu sözcük koroyla söylenen bir müzik çeşidi olan “Orotorya” sözcüğünün kökenidir.
Güzel kelamlar uzmanı Aristides “Smyrna/İzmir söylevi” isimli yapıtında kenti o kadar hoş anlatmış ki dinleyen/okuyan kişi, kentte bir rehber eşliğinde dolaştığını sanırmış.
Süt beyaz renkli sütunlar, kemerlerle yapılmış arkadlar, tiyatronun kireç taşından yapılmış oturakları, mermerden ve tunçtan şık heykeller, yolları süsleyen kaldırım taşları ve denizin eşsiz yosun kokusu..
Aristides’in yaptığı sanat, “güzel konuşmak”; bir daha Smyrnalı/İzmirli ozan Homeros’un deyişiyle “kanatlı kelamlar söylemek”, antik çağın en seçkin etkinliklerinden biridir.
*
elbet, insanı insan yapan en kıymetli özelliklerin başında gelir konuşmak.
Beyninin gelişmişliği, boğaz ve ağız yapısı insanın manalı sesler çıkarmasının sebebidir.
Bu yetenekle, birbiriyle konuşarak irtibat kurar, anlaşır insan.
Konuşmak, örgütlü toplum oluşturmanın, toplumsal gelişmişliği ilerletmenin en değerli öğelerindendir.
İnsanın, onu öteki canlılardan ayıran niteliğidir.
17.yüzyılda hayatış, Latincesiyle “cogito ergo sum”, “düşünüyorum bu biçimde varım” diyen büyük Fransız düşünür Decartes (Dekart) bir varlık olarak insanı tanımlarken “insan konuşan hayvandır” demiş.
Konuşarak akıllanmış insan. Akıllanarak konuşmuş.
Konuşmak sözlerle, sözcüklerle biçim ve mana kazanıyor.
İçeriği olmayan kelamlara “içi boş”, “boş laf” deniyor.
Çocuklar sözcüklerle cihanı, dünyayı, toplumu, kendini tanıyor.
*
İnsanlar nizamlı toplumlar kurdukça birey ve toplum davranışlarında daha aktif oldu kelamlar.
Doğru seçilmiş kelamlar bir toplumu ya da bireyleri bir arada davranmaya ikna etmeyi, taraf göstermeyi sağlayabilir.
Bir kıvılcım nasıl bir bozkırı yakarsa bir kelam, sözcükler de bireylerin şuurunu değiştirebilir, bir toplumu ayağa kaldırabilir.
Bu niçinlerle tarih boyunca insanlık kelama, kelamlara, sözcülere fazlaca ehemmiyet vermiştir.
Türkçe’de “hitabet”; “etkili kelam söyleme”, “belagat”; “iyi konuşma, kelamla inandırma” yeteneği olarak tanımlanan fonksiyonlar insanı, toplumları her vakit etkilemiştir.
Yabancı lisanlarda “retorik, orotori” deniyor bu tariflere.
Anadolu mescitlerinde imanı, dünü ve yarını anlatma misyonu olan “hatiplik” fazlaca değerli bir iştir.
Halide Edip Adıvar’ın 19 Mayıs 1919’da İstanbul-Fatih Meydanında yaptığı konuşma Kurtuluş Savaşını ateşleyen, hala lisanlardan düşmeyen bir hatiplik örneğidir.
“Yedi düvel”in temsil ettiği emperyalizme karşı hop oturup hop kalkmıştı o gün koca İstanbul.
Nurhak Dağlarında öldürülen ODTÜ’lü Sinan Cemgil 1967-68 gençlik hareketinin, gencecik yaşında, dayanılmaz hatibidir.
İ.Ö.1.yüzyılda hayatış Romalı filozof Çiçero da ünlü konuşmacıların başındadır. Roma’da Cumhuriyetin yıkılıp İmparatorluğun kurulmasının yolunu açan söylevler onundur.
Belki de bu yüzden, 15.yüzyılın Mısırlı alımı Ahmed İbşihi “söz söylemeyi öğrenmek, kılıç kullanmayı öğrenmekten zordur” demişti.
*
Smyrna/İzmir antik çağların da en hoş kentlerinden bir tanesiydi.
Bugünkü Bayraklı semtinde, İzmir Körfezine dökülen Meles Çayı kıyısındaki bir zirve üzerine konseyi eski Smyrna, bu çayın getirdiği alüvyonların kıyıyı doldurmasının akabinde yaşanacak yer olmaktan çıktı ve terk edildi.
Kadifekale/Pagos doruğunun kuzey yamaçlarından denize hakikat, bugün Tilkilik, Namazgah/Agora denilen yöreye taşındı.
Bu yeni İzmir’de yaşayan, hoş kelamların ustası Aristides’in sıhhatiyle ilgili telaşları vardı. Çoğunlukla kendini yeterli hissetmiyordu.
Kimileri “hastalık hastası”, diyordu ona!
Şifa bulmak için Smyrna’nın kuzeyindeki Pergamon/Bergama’daki, bu biçimdeın en büyük hastanelerinden biri sayılan Asklepion’a gidiyordu.
Adını Helenler’in sıhhat rabbi Asklepios’dan alan, kapısına “buraya mevt giremez” yazıldığı rivayet edilen bu sayrı meskeni hastaları farklı özelliklerle tedavi ediyordu.
Oruç tutma, sıra dışı beslenmeler, kan alma, barsakları boşaltma, kusma, soğuk suda banyo yapma ya da hiç yıkanmama, tiyatro oyunları oynama, drama/oyun ile sıkıntılı yaşanmışlıkları canlandırma Pergamon/Bergama Asklepion’u tabiplerinin güzelleştirme şekillerindendi.
Hastalar uyku odalarına alınır, gördükleri düşleri kaydetmeleri istenirdi.
Aristides de bu odalarda gördüğü düşleri not alıyor, hayallerinde İlah Asklepios’la yaptığını sandığı konuşmaları kaydediyordu.
Bu dokümanlar “Kutsal Masallar” ismiyle vaktimize kadar gelmiştir.
Günümüzde kimi doktorlar bu cins tedavi ve kayıtları, Sigmund Freud’la gelişen çağdaş “psikanaliz” uygulamalarının birinci belirtileri olarak kabul ediyor.
Aristides’ten bir nesil daha sonra yaşayan antik çağın ünlü doktoru, insan bedeninde kanın sirkülasyon halinde olduğunu bulan Pergamonlu/Bergamalı Galenos da “Hastalara düzgün olmaları için tekliflerde bulunduğumuzda doktorları dinlemiyorlar. Onlara bu teklifleri ilahların yaptığını söylemiş olduğimizde çabucak kabul ediyorlar” diyordu.
Günümüze beş kitabı kalmış Aristides’in “Kutsal Masallar” isimli yapıtında ismi geçen Alianoi’nin, Bergama yakınlarındaki eski “Paşa Ilıcası”nın bulunduğu ve artık Yortanlı sulama barajı altında kalan ören yeri olduğu sanılıyor.
Bergamalı tabip Galenos İzmirli büyük söylevci Aristides’i şu biçimde tanımlıyordu: “Ruhları doğuştan kuvvetli ve vücutları zayıf olan hayli az insan gördüm, onlardan biri Aristides’tir… hayatı boyunca öğretme ve hoş konuşma gayretinde olduğu için, tüm bedeni harap oldu.”
Yoğun düşünsel çalışmaların bedelini insanların vücutları mi ödüyor?
*
Aristides’in yaşadığı periyot, Mısır’dan Britanya’ya kadar bu biçimdeın uygar dünyasına hâkim olan Roma İmparatorluğu vakit içinderıdır. Batı Anadolu da Roma’nın buyruğu altındadır.
Roma’nın en uygun beş İmparatorundan sonuncusu olan Marcus Aurelius, İ.S.176 yılında, Anadolu ziyareti sırasında Smyrna/İzmir’e de gelir.
Pagos/Kadifekale eteklerindeki Smyrna’ya/İzmir’e konuk olan İmparator Aurelius’u halk düzgün karşılar. Kentlerinin ünlüsü Aristides’le tanıştırmak ister.
Aurelius buyurur, Aristides huzura getirilir. İmparator ondan yeteneğini göstermesini, bir konuşma yapmasını ister.
Ünlü söylevci, “ben doğaçlama, rast gele konuşmalar yapmam, bana bir husus verin yarın size o bahis hakkında konuşayım. Özensiz değil kusursuz sözcüklerle konuşmak isterim“, der.
İmparator kabul eder ve sonraki gün Smyrna Agorası/Pazaryeri meydanında toplanan tüm halkın önünde, uygun hazırlanmış Aristides, insanlığın kültür tarihine geçen, bugün de anılmasını sağlayan ünlü söylevini verir.
Aristides’in hoş kelamları İzmir körfezinin mavi dalgaları üzerinde kayar; imbatın kollarında yayılır sarfiyat.
Günümüze kadar ulaşır!
İmparator Aurelius söylevi epey beğenmiştir.
Övgülerle onurlandırır. Ona, hayatı boyunca meselesiz hayat şartları sağlanmasını yetkililere buyurur. daha sonra kentten ayrılır.
*
Ertesi yıl, İ.S.177 yılı başlarında, yerin oynaklığına alışkın İzmir ve etrafı, tahminen de bugüne kadar görülmemiş fevkalade bir sarsıntıyla yüz yüze kalır.
Sanki bir şeye kızmıştır toprak, öfkesini kusar!
Sakız, Sisam adalarının yanı sıra, bu 10 şiddetinde olduğu düşünülen sarsıntıyla Smyrna/İzmir de yerle bir olur.
14.yüzyılda hayatış Tunuslu düşünür İbni Haldun’a atfedilen “coğrafya kader” ise sarsıntı de İzmir’in mukadderatıdır.
Narin mermer kolonlar, şık heykeller yıkılır.
Seçkinlerin köşkleri, kölelerin damları toz duman olur.
Kentte taş taş üstünde kalmaz.
Onlarca kişi ölür.
Ne yapsın kentliler?
Nasıl ayağa kaldırılacaktır yere düşmüş bu hoş kız?
Smyna’nın/İzmir’in bilgesi Aristides’e başvururlar.
Onu hayli beğendiğine nazaran, Roma İmparatoru Aurelius’a bir mektup yazmasını, Roma’nın kente yardım etmesini sağlamasını isterler.
Tarihe “İmparator’a Smyrna ile ilgili Mektup” olarak geçen bu dokümanda Aristides Smyrna’da zelzele kararı yaşanan felaketi kendi üslubuyla, üstün yeteneğiyle, hoş seçilmiş sözcüklerle anlatır.
“Denizden esen yeller ıssız topraklarda dolaşıyor şimdi”, der.
Roma’da mektubu okuyan Aurelius’un fazlaca duygulandığı, hıçkırıklara boğulduğu, mektubun yazıldığı parşömenin göz yaşlarıyla ıslandığı anlatılır.
Depremle yıkılan biroldukça kente yardım eden Aurelius Smyna’ya özel olarak sahip çıkar, küp dolusu altın gönderir.
Kent bir daha imar edilir. Görkemli hoş İzmir bir daha can bulur.
*
Arkeologların bugün kazılarla ortaya çıkarmaya çalıştığı antik Smyrna kalıntılarının birden fazla o periyottan kalmadır.
Aristides’den yaklaşık 50 yıl daha sonra hayatış Helen bilge Philostratos “Aristides’in Smyrna’yı bir daha kurduğunu söylemek, sadece ona yakıştırılan bir övgü değil, adaletli ve yanlışsız bir tavırdır.”, diye müellif.
Smyrnalılar ona hürmetlerini göstermek için Agora’nın, Pazaryeri’nin ortasına Aristides’in bronzdan bir heykelini dikerler.
Kaidesine de “iyiliği ve hoş kelamları için bu anıt dikilmiştir” diye müellifler.
Günümüzde sık sık unutulan bir fazilet var:
“Tabii ki beceri iltifata doğal olmalıdır”!
Aristides son yıllarını Smyrna’nın/İzmir’in kuzeyinde bulunan kır konutlarında geçirir.
Yıkılmış, tamiri süratle süren kentte kalmak istememiştir herbiçimde.
Depremden dört yıl daha sonra, İ.S.181’de ölür.
*
“O”; bilge ve faziletli olmayı, insanları kucaklamayı hoş konuşmakla birleştirmeyi başarmış nadir insanlardandır.
İyi ki bu biçimde beşerler vardı/var.
İşte İzmir bu biçimde bir hemşeriye sahipmiş bir vakit içinder.
Hiç unutmamak gerek!
Kentler tarihleriyle yaşıyor.
Geçmişteki yaşanmışlıklar günümüzü manalı hale getirdiği üzere öngörmeye çalıştığımız yarınımıza da ışık tutuyor.
Sefa Taşkın
02.12.2022
Bergama