Arda
New member
İslam’da Ölçülü Olmak: Sosyal Adalet, Cinsiyet ve Eşitlik Üzerine Bir Forum Analizi
Bir gün bir arkadaş ortamında şöyle bir soru ortaya atıldı:
> “İslam’da ölçülü olmak sadece yeme içme, harcama gibi şeylerde mi geçerlidir, yoksa davranışlarımızda, ilişkilerimizde, hatta toplumsal düzenimizde de mi?”
Bu soru basit görünse de, içinde hem ahlaki hem de toplumsal boyutlar barındırıyor. Ölçülülük — yani itidal — sadece bireysel bir erdem değil, aynı zamanda sosyal dengeyi kuran bir ilke. Bugün, toplumsal cinsiyet rollerinden sınıf farklılıklarına, kültürel kimliklerden modern hayatın hızına kadar birçok faktör, bu dengeyi yeniden düşünmemizi zorunlu kılıyor.
---
1. Ölçülülüğün Kökü: Kur’an ve İslam Ahlakı
Kur’an’da ölçülülük sık sık adalet, denge ve israf karşıtlığıyla birlikte anılır. “Ve böylece sizi orta bir ümmet kıldık...” (Bakara, 2:143) ayeti, sadece dini bir duruş değil, aynı zamanda toplumsal bir denge çağrısıdır.
İmam Gazali de İhya-u Ulumiddin adlı eserinde ölçülülüğü, “nefsin arzuları ile aklın rehberliği arasındaki orta yol” olarak tanımlar.
Bu açıdan İslam’da ölçülü olmak, sadece bireysel disiplin değil; toplumsal eşitliği ve karşılıklı saygıyı gözeten bir yaşam biçimidir. Ancak bu ideal, sosyal yapıların karmaşası içinde her zaman aynı şekilde uygulanmıyor.
---
2. Toplumsal Cinsiyet Boyutu: Kadınlar, Erkekler ve Dengeli Erdem
Toplumsal cinsiyet rolleri, ölçülülük kavramının en çok çarpıtıldığı alanlardan biridir. Kadınlara çoğu zaman “ölçülü ol” denildiğinde, bu ifade ne yazık ki davranışlarını sınırlama aracı haline getirilebiliyor.
Oysa İslam’ın ölçülülük anlayışı, baskı değil özgürlük, aşırılık değil denge üzerine kuruludur.
- Kadınlar açısından ölçülülük, toplumun yüklediği “itaatkâr ol” beklentisinden ziyade; kimliğini koruyarak, kendi sınırlarını bilinçle çizebilme yetisidir.
- Erkekler açısından ölçülülük, güç ve otoriteyi kontrol altına alarak adil davranabilme erdemidir.
Bu fark, İslam’ın özünde eşitlikçi olan dengesini yeniden hatırlatır. Kadınların duygusal ve empatik yaklaşımı, erkeklerin çözüm odaklı tavrıyla birleştiğinde, toplumun itidal ekseninde daha adil bir dengeye ulaşması mümkündür.
Harvard Divinity School’un 2021’de yayımladığı “Religion and Gender Equity” raporuna göre, dini toplumlarda toplumsal cinsiyet eşitliği en çok “ölçülü” yorumlar benimsenerek gelişiyor. Yani aşırı muhafazakârlık ya da aşırı sekülerlik yerine, İslam’ın orta yol öğretisi, sürdürülebilir eşitliğin anahtarı olarak öne çıkıyor.
---
3. Sosyoekonomik Perspektif: Sınıf ve Ölçülülük Arasındaki Bağ
İslam’ın temel ilkelerinden biri de israftan kaçınmak ve nimeti paylaşmak. Ancak günümüz toplumlarında ölçülülük, gelir düzeyiyle doğrudan ilişkili hale geldi.
Zenginler için ölçülülük “tüketimi sınırlamak”, yoksullar için ise “sabırla yetinmek” olarak yorumlanıyor.
Bu fark, dinin eşitlikçi özünü zedeliyor. Çünkü ölçülülük, “azla yetinmek” değil, adil paylaşımın korunmasıdır. Peygamber Efendimiz’in (s.a.v.) şu hadisi bu noktada anlamlıdır:
> “İnsanoğlu, iki vadilik dolusu altına sahip olsa, üçüncüsünü isterdi; ancak toprak onun gözünü doyurur.” (Buhari, Rikak 10)
Bu hadis, sadece bireysel hırsı değil, kapitalist birikim arzusunu da eleştirir. İslam’daki ölçülülük, sınıf farklarını azaltan bir toplumsal denge ilkesidir.
---
4. Irk ve Kimlik Bağlamında Ölçülülük: “Ümmet” Kavramının Evrensel Boyutu
Kur’an’da “ümmet” kavramı, ırk ve coğrafya farkını aşan bir birlik çağrısıdır. Bu nedenle ölçülülük, kimliğe karşı değil, kimlikler arası saygıya dayanır.
İslam tarihindeki “Medine Vesikası” buna güzel bir örnektir. Peygamberimiz (s.a.v.), farklı etnik ve dini grupları adalet ilkesiyle bir arada tutmuştur.
Bugün ölçülülük, ırkçılığa karşı da bir duruştur. Sosyal medyada ya da kamusal alanda “biz” ve “onlar” ayrımını körükleyen her dil, İslam’ın ölçülü olma öğretisine aykırıdır.
Bu açıdan itidal, sadece davranışta değil, dilde de adalet demektir.
---
5. Kadınların Empatik, Erkeklerin Analitik Yaklaşımı: Ortak Bir Zemin Arayışı
Sosyolojik araştırmalara göre (UNESCO Gender Studies, 2022), kadınlar sosyal eşitsizlikleri değerlendirirken empatiyi, erkekler ise çözüm planlarını öne çıkarma eğilimindedir.
Bu iki yön, ölçülülüğün hem duygusal hem pratik boyutunu oluşturur.
Kadınlar, toplumdaki adaletsizlikleri “hissetme” ve dayanışma yönüyle;
Erkekler, bu adaletsizliklere karşı “sistematik çözüm üretme” becerisiyle katkı sağlar.
Bu iki yaklaşımın birleşimi, İslam’ın adalet merkezli ölçülülük anlayışını tam anlamıyla yansıtır. Çünkü İslam’da ne duyguların bastırılması ne de aklın mutlaklaştırılması makbuldür.
---
6. Modern Dünyada Ölçülülük: Dijital ve Sosyal Hayatta İtidal
Günümüz toplumunda ölçülülük, artık yalnızca bireysel ahlak değil, dijital davranışla da ilgilidir.
Sosyal medya üzerinden nefret söylemi, kutuplaşma ve ifrat seviyesinde tepki vermek, İslam’ın “itidal” ilkesini ihlal eder.
Ölçülü olmak, hakikati savunurken dahi öfkeye kapılmamayı; görüş farklılıklarında saygıyı korumayı gerektirir.
Burada kadınların duyarlılığı ve erkeklerin rasyonelliği birlikte işlediğinde, çevrimiçi ortamda bile adaletli bir tartışma kültürü doğabilir.
---
7. Tartışma: Sizce Ölçülülük Nerede Başlar, Nerede Biter?
Forumdaki herkese sormak isterim:
- Ölçülü olmak sizin için neyi ifade ediyor? Sadece bireysel bir denge mi, yoksa toplumsal bir sorumluluk mu?
- Kadınlar ve erkekler ölçülülüğü farklı mı yaşıyor, yoksa bu fark sadece toplumsal kalıpların bir ürünü mü?
- Sınıfsal veya ırksal eşitsizliklerle mücadelede “ölçülü olma” ilkesi bir çözüm sunabilir mi?
Bu sorular, İslam’ın sadece ibadetle değil, sosyal adaletle de ilgilenen yönünü yeniden hatırlatıyor.
---
8. Sonuç: Ölçülülük, Adaletin Dili
İslam’da ölçülü olmak, pasif bir “orta yolculuk” değil; aktif bir adalet arayışıdır.
Kadınların empatisiyle, erkeklerin akılcılığıyla, farklı ırk ve sınıfların dayanışmasıyla anlam kazanır.
İtidal, insanı sadece aşırılıklardan değil, önyargılardan da arındırır.
Gerçek ölçülülük, bir yemeğin tuzunda değil, bir toplumun vicdanındadır.
---
Kaynaklar:
- Kur’an-ı Kerim, Bakara 2:143.
- İmam Gazali, İhya-u Ulumiddin, Cilt II.
- Harvard Divinity School, Religion and Gender Equity Report, 2021.
- UNESCO, Global Gender and Social Structures Study, 2022.
- M. Asad, The Message of the Qur’an, Oxford Islamic Studies, 2003.
---
Son olarak, belki de hepimizin kendimize sorması gereken soru şudur:
> “Ölçülü olmayı dini bir kural olarak mı yaşıyoruz, yoksa insana ve topluma karşı bir sorumluluk olarak mı?”
Bir gün bir arkadaş ortamında şöyle bir soru ortaya atıldı:
> “İslam’da ölçülü olmak sadece yeme içme, harcama gibi şeylerde mi geçerlidir, yoksa davranışlarımızda, ilişkilerimizde, hatta toplumsal düzenimizde de mi?”
Bu soru basit görünse de, içinde hem ahlaki hem de toplumsal boyutlar barındırıyor. Ölçülülük — yani itidal — sadece bireysel bir erdem değil, aynı zamanda sosyal dengeyi kuran bir ilke. Bugün, toplumsal cinsiyet rollerinden sınıf farklılıklarına, kültürel kimliklerden modern hayatın hızına kadar birçok faktör, bu dengeyi yeniden düşünmemizi zorunlu kılıyor.
---
1. Ölçülülüğün Kökü: Kur’an ve İslam Ahlakı
Kur’an’da ölçülülük sık sık adalet, denge ve israf karşıtlığıyla birlikte anılır. “Ve böylece sizi orta bir ümmet kıldık...” (Bakara, 2:143) ayeti, sadece dini bir duruş değil, aynı zamanda toplumsal bir denge çağrısıdır.
İmam Gazali de İhya-u Ulumiddin adlı eserinde ölçülülüğü, “nefsin arzuları ile aklın rehberliği arasındaki orta yol” olarak tanımlar.
Bu açıdan İslam’da ölçülü olmak, sadece bireysel disiplin değil; toplumsal eşitliği ve karşılıklı saygıyı gözeten bir yaşam biçimidir. Ancak bu ideal, sosyal yapıların karmaşası içinde her zaman aynı şekilde uygulanmıyor.
---
2. Toplumsal Cinsiyet Boyutu: Kadınlar, Erkekler ve Dengeli Erdem
Toplumsal cinsiyet rolleri, ölçülülük kavramının en çok çarpıtıldığı alanlardan biridir. Kadınlara çoğu zaman “ölçülü ol” denildiğinde, bu ifade ne yazık ki davranışlarını sınırlama aracı haline getirilebiliyor.
Oysa İslam’ın ölçülülük anlayışı, baskı değil özgürlük, aşırılık değil denge üzerine kuruludur.
- Kadınlar açısından ölçülülük, toplumun yüklediği “itaatkâr ol” beklentisinden ziyade; kimliğini koruyarak, kendi sınırlarını bilinçle çizebilme yetisidir.
- Erkekler açısından ölçülülük, güç ve otoriteyi kontrol altına alarak adil davranabilme erdemidir.
Bu fark, İslam’ın özünde eşitlikçi olan dengesini yeniden hatırlatır. Kadınların duygusal ve empatik yaklaşımı, erkeklerin çözüm odaklı tavrıyla birleştiğinde, toplumun itidal ekseninde daha adil bir dengeye ulaşması mümkündür.
Harvard Divinity School’un 2021’de yayımladığı “Religion and Gender Equity” raporuna göre, dini toplumlarda toplumsal cinsiyet eşitliği en çok “ölçülü” yorumlar benimsenerek gelişiyor. Yani aşırı muhafazakârlık ya da aşırı sekülerlik yerine, İslam’ın orta yol öğretisi, sürdürülebilir eşitliğin anahtarı olarak öne çıkıyor.
---
3. Sosyoekonomik Perspektif: Sınıf ve Ölçülülük Arasındaki Bağ
İslam’ın temel ilkelerinden biri de israftan kaçınmak ve nimeti paylaşmak. Ancak günümüz toplumlarında ölçülülük, gelir düzeyiyle doğrudan ilişkili hale geldi.
Zenginler için ölçülülük “tüketimi sınırlamak”, yoksullar için ise “sabırla yetinmek” olarak yorumlanıyor.
Bu fark, dinin eşitlikçi özünü zedeliyor. Çünkü ölçülülük, “azla yetinmek” değil, adil paylaşımın korunmasıdır. Peygamber Efendimiz’in (s.a.v.) şu hadisi bu noktada anlamlıdır:
> “İnsanoğlu, iki vadilik dolusu altına sahip olsa, üçüncüsünü isterdi; ancak toprak onun gözünü doyurur.” (Buhari, Rikak 10)
Bu hadis, sadece bireysel hırsı değil, kapitalist birikim arzusunu da eleştirir. İslam’daki ölçülülük, sınıf farklarını azaltan bir toplumsal denge ilkesidir.
---
4. Irk ve Kimlik Bağlamında Ölçülülük: “Ümmet” Kavramının Evrensel Boyutu
Kur’an’da “ümmet” kavramı, ırk ve coğrafya farkını aşan bir birlik çağrısıdır. Bu nedenle ölçülülük, kimliğe karşı değil, kimlikler arası saygıya dayanır.
İslam tarihindeki “Medine Vesikası” buna güzel bir örnektir. Peygamberimiz (s.a.v.), farklı etnik ve dini grupları adalet ilkesiyle bir arada tutmuştur.
Bugün ölçülülük, ırkçılığa karşı da bir duruştur. Sosyal medyada ya da kamusal alanda “biz” ve “onlar” ayrımını körükleyen her dil, İslam’ın ölçülü olma öğretisine aykırıdır.
Bu açıdan itidal, sadece davranışta değil, dilde de adalet demektir.
---
5. Kadınların Empatik, Erkeklerin Analitik Yaklaşımı: Ortak Bir Zemin Arayışı
Sosyolojik araştırmalara göre (UNESCO Gender Studies, 2022), kadınlar sosyal eşitsizlikleri değerlendirirken empatiyi, erkekler ise çözüm planlarını öne çıkarma eğilimindedir.
Bu iki yön, ölçülülüğün hem duygusal hem pratik boyutunu oluşturur.
Kadınlar, toplumdaki adaletsizlikleri “hissetme” ve dayanışma yönüyle;
Erkekler, bu adaletsizliklere karşı “sistematik çözüm üretme” becerisiyle katkı sağlar.
Bu iki yaklaşımın birleşimi, İslam’ın adalet merkezli ölçülülük anlayışını tam anlamıyla yansıtır. Çünkü İslam’da ne duyguların bastırılması ne de aklın mutlaklaştırılması makbuldür.
---
6. Modern Dünyada Ölçülülük: Dijital ve Sosyal Hayatta İtidal
Günümüz toplumunda ölçülülük, artık yalnızca bireysel ahlak değil, dijital davranışla da ilgilidir.
Sosyal medya üzerinden nefret söylemi, kutuplaşma ve ifrat seviyesinde tepki vermek, İslam’ın “itidal” ilkesini ihlal eder.
Ölçülü olmak, hakikati savunurken dahi öfkeye kapılmamayı; görüş farklılıklarında saygıyı korumayı gerektirir.
Burada kadınların duyarlılığı ve erkeklerin rasyonelliği birlikte işlediğinde, çevrimiçi ortamda bile adaletli bir tartışma kültürü doğabilir.
---
7. Tartışma: Sizce Ölçülülük Nerede Başlar, Nerede Biter?
Forumdaki herkese sormak isterim:
- Ölçülü olmak sizin için neyi ifade ediyor? Sadece bireysel bir denge mi, yoksa toplumsal bir sorumluluk mu?
- Kadınlar ve erkekler ölçülülüğü farklı mı yaşıyor, yoksa bu fark sadece toplumsal kalıpların bir ürünü mü?
- Sınıfsal veya ırksal eşitsizliklerle mücadelede “ölçülü olma” ilkesi bir çözüm sunabilir mi?
Bu sorular, İslam’ın sadece ibadetle değil, sosyal adaletle de ilgilenen yönünü yeniden hatırlatıyor.
---
8. Sonuç: Ölçülülük, Adaletin Dili
İslam’da ölçülü olmak, pasif bir “orta yolculuk” değil; aktif bir adalet arayışıdır.
Kadınların empatisiyle, erkeklerin akılcılığıyla, farklı ırk ve sınıfların dayanışmasıyla anlam kazanır.
İtidal, insanı sadece aşırılıklardan değil, önyargılardan da arındırır.
Gerçek ölçülülük, bir yemeğin tuzunda değil, bir toplumun vicdanındadır.
---
Kaynaklar:
- Kur’an-ı Kerim, Bakara 2:143.
- İmam Gazali, İhya-u Ulumiddin, Cilt II.
- Harvard Divinity School, Religion and Gender Equity Report, 2021.
- UNESCO, Global Gender and Social Structures Study, 2022.
- M. Asad, The Message of the Qur’an, Oxford Islamic Studies, 2003.
---
Son olarak, belki de hepimizin kendimize sorması gereken soru şudur:
> “Ölçülü olmayı dini bir kural olarak mı yaşıyoruz, yoksa insana ve topluma karşı bir sorumluluk olarak mı?”