İş insanı Murat Ülker, şahsi internet sitesinde “travmaya” dair dikkat çeken bir yazı kaleme aldı. Ülker, yazıda travma alanında araştırma sonuçlarını paylaşarak, bu tecrübeyi edinmiş bireyler ve tedavisi hakkında okuyucuya bilgi veriyor. Akabinde ömrü sürdürmede, kişinin her şeyi akışına bırakarak mı yoksa büsbütün kendi idrakıyla yol alarak mı ilerleyeceği hakkında yorumunu paylaşıyor.
Murat Ülker’in yazısı şu biçimde:
‘BEDEN KAYIT TUTAR’
“Yazılarımdan psikoloji alanına ilgi duyduğumu biliyorsunuz. Geçenlerde bir arkadaşım “Vücut Kayıt Meblağ kitabına da baksana kesinlikle ilgini çeker” dedi. Kitabı soruşturdum, “travma alanında yazılmış en âlâ kitap” deniyordu. Travmaya sinirbilimsel açıdan da değindiği için şimdiki bilgilerle doluydu. Travmatik gerilim bozukluğu tedavisinde kullanılabilecek yeni yaklaşımların tesirliliğini değişik bir biçimde okuyucuya sunduğu söyleniyordu. Klasik Freudyen psikoanalitik ve bilişsel davranışçı usullere alternatif olduğu ve okurken büyük keyif alındığı söz ediliyordu. “İçinde hayli sayıda gerçek hayattan örnek var” deniyordu. Kitap 2015 yılında ABD’de raflara çıktığından beri psikoloji alanında en epeyce satanlar listesinde. İsmi “The Body Keeps The Score”, Türkçe’ye Nobel yayınları çevirmiş, ismi Vücut Kayıt Fiyat (1). Şu ana kadar 19 baskı yapmış.
Sahiden de kitap, acı ve kayıplarla baş etmede ve travmatik deneyimleri atlatıp gerçek dünya ile tekrar kontağa geçmede, beynin ve vücudun karşılıklı etkileşiminin değerini gösteren bir teşhis ve tedavi anlayışı üzerine kurulmuş. “Beden Kayıt Tutar” var olan ilaç önermeleri üzerine heyeti psikiyatri yaklaşımına karşı çıkıyor. Bu yaklaşım yerine, günümüzde gitgide ilerleyen görüntüleme teknolojilerinden de faydalanan nörobilim ile ruhsal hastalıkların kökenine iniyor. Hatırlarsanız “Dopamin Ulusu” yazımda da depresyonlarda ilaç tedavilerinin işe yaramadığını hatta günün sonunda depresyonun derinleştiğini ilgili kitabın müellifinin fikirlerine dayanarak tabir etmiştim. Hollandalı psikiyatrist Bessel Van Der Kolk da tıpkı görüşü savunuyor.
‘KİŞİNİN TRAVMA YAŞAMASI İÇİN SAVAŞ GÖRMESİ GEREKMİYOR’
Muharrir travmayı şu biçimde tanımlıyor: beyin gelişimi ve bağlanma ve irtibat sistemleri üzerinde kalıcı tesirleri olan, zihin ve vücut içindeki bağlantıyı koparan makûs tecrübelerin oluşturduğu toksik gerilimdir. Kişinin travmayla müsabakası için savaşçı bir asker olması ya da Suriye’de, Kongo’da bir savaş kampını ziyaret etmesi gerekli değil, diyor muharrir. Hastalık Denetim ve Tedbire merkezleri tarafınca yapılan araştırmalar, beş Amerikalı’dan birinin çocukken cinsel tacize uğradığını, dört bireyden birinin ebeveynleri tarafınca vücudunda iz kalacak biçimde dövüldüğünü, üç çiftten birinin fizikî şiddete maruz kaldığını gösteriyor. Dörtte bir ailede alkolizm sorunu var ve sekiz şahıstan biri annesinin fizikî şiddete maruz kaldığına ya da dövüldüğüne tanıklık ediyor.
Bunun üzere travmatik tecrübeler kuşaklar uzunluğu süren izler bırakıyor. Massachusetts Ruh Sıhhati Merkezi araştırmacısı olan muharrir Van Der Kolk, yaşları altı ile onbir içinde değişen çocuklarla araştırma yapmış. Mukayeseli kümeler içindeki tek fark çocukların aile ortasında gördükleri istismar. Annesinin dövmesi kararı önemli yaralar alan bir erkek çocuk, dört yaşındayken babasının cinsel tacizine uğrayan bir kız, tekraren sandalyeye bağlanarak kırbaçlanan iki erkek çocuk! Bu çocuklarda araştırma sırasında kendilerine gösterilen en suçsuz manzaralar bile ağır bir tehlike, saldırganlık, cinsel uyarılmışlık ve dehşet algısına sebep olmuş. Temel sorun, kendilerine zalimce davranılan bu çocukların içsel haritalarını bir daha çizmek ve gelecekte inanç algısını geliştirmek için beyin ve zihinlerine dayanak olmanın mümkün olup olmadığıdır.
‘TRAVMA, ALGILARI TEKRAR DÜZENLİYOR’
Bugüne baktığımızda ben pandeminin bıraktığı derin travmatik tecrübelerin yediden yetmişe her insanın üzerinde tesirli olduğunu ve vücutlarımızın son iki yılda tuttuğu kayıtların, şayet farkına varmaz isek, tüm geleceğimizi etkileyeceğini düşünüyorum.
Travmatik tecrübeler, yaşandığı vakit diliminin fazlaca daha sonrasında dahi psikolojimizi, bağlantılarımızı, fizyolojimizi ve bağışıklık sistemimizi etkilemeye devam ediyor ve hatırlatan en küçük bir alarm belirtisi ile bozuk programlanmış beyin devrelerimiz harekete geçiyor ve ağır ölçüde gerilim hormonu salgılamamıza niye oluyormuş. Bireyler takıntılı ve ağır derin hisler yaşadıkları geçmiş olayları hatırladığında, hayal güçleri dumura uğruyor ve ruhsal esnekliklerini kaybediyorlarmış. halbuki hayal gücü ömür kalitesi için katiyetle fazlaca kıymetli bir olgudur. Yeni olasılıkları gözümüzde canlandırma fırsatı veriyor, yaratıcılığı ateşliyor, bağlarımızı zenginleştiriyor.
Özetle travma, zihin ile vücut üzerinde bir davranış değişikliği yapıyor ve algıları bir daha düzenliyor. Sadece nasıl ve ne düşünüldüğünü değil, bununla birlikte düşünme kapasitesini de etkiliyor. Olağanlaşma için zihin ile vücudun tehlikenin geçtiğini ve şimdiki anda yaşamayı öğrenmesi gerekiyor. İnanç ortasında bir geçmişe yani anne babalarından gördükleri şefkat ile rahat büyüyen çocukların hayat uzunluğu avantajları oluyor. Etraflarıyla ve etraflarındaki beşerlerle “uyumlu” oluyorlar ve öz farkındalık, empati, dürtü denetimi, öz motivasyon sahibi olmak üzere toplumsal kültürün iştirakçi bireyleri olmalarını sağlayan özellikleri geliştiriyorlar. Bebeklikte kendini inançta hissetmeyen çocuklar, büyüdükçe ruh hallerini ve duygusal reaksiyonlarını düzenlemede sorun yaşıyor. İçsel güvenlik hissimiz yoksa, itimadı ve tehlikeyi ayırt etmekte zorlanıyormuşuz. Sistemsiz bağlanma yaşayan beşerler çabucak sonrasındaki tecrübelerinde travma yaşamaya hazır hale geliyorlar, diyor muharrir. Bu yazılanlar bir daha bana pandemide yaşadıklarımızı anımsattı. bu vakitte bağlanma açısından şahsi, ailevi sıkıntıların yanında dünyaya bağlanma, hayata bağlanma meseleleri yaşamadık mı?
‘İLAÇ TEDAVİSİ TÜM TEDAVİ YAKLAŞIMININ TAMAMLAYICISI OLMALI’
Ülkü olarak gerilim hormonu, tehlikeye karşı şimşek suratı ile reaksiyon vermeli ve akabinde bizi istikrara döndürmeliymiş. Travma daha sonrası Gerilim Bozukluğu (TSSB) yaşayan hastalarda ise, bu istikrar sağlanamıyormuş.
Savaş/Kaç/Donma? sinyalleri tehlike geçtikten daha sonra da devam ediyormuş ve bu panik durumu uzun vadede sıhhate önemli ziyanlar veriyormuş. Van der Kolk’un ilaçlarla ilgili yorumu şöyleki:
“İnsanların geçmişe hapsolmak yerine anı yaşamasına yardım ediyorlar.”
Lakin ilaç tedavisi tüm tedavi yaklaşımının tamamlayıcısı olarak kullanılmalıdır. İlaç tedavilerinin olumsuz yanı altta yatan niçinlerin araştırılmıyor oluşuymuş. sonrasındasında müellif tüm dünyada çocuklar dahil depresyon ilaç kullanmasının artışını örneklerle anlatıyor. Bu tedavi çocukları daha yönetilebilir yapıyor, saldırganlıklarını azaltıyor. İlaç tedavisinin en eleştirilsel istikameti, bireyin kendi güzelleşme sürecine katılmasına imkan vermeyişidir. halbuki insanın kendi fizyolojisini düzenleme yeteneği vardır.
TRAVMAYA YAKLAŞIMDA ÜÇ DİSİPLİN
Travma, istismar ve ihmale yaklaşımda üç yeni disiplin büyük değişiklik yaratıyor:
1. Nörobilim (beynin zihinsel süreçleri nasıl etkilediğini gösteriyor),
2. Gelişim Psikopatolojisi (zihnin ve beynin gelişmeninde olumsuz tecrübelerin tesirini inceliyor),
3. Kişilerarası nörobiyoloji (davranışlarımızın hislerimizi, biyolojimizi ve etrafımızdakileri nasıl etkilediğini inceliyor), diyor müellif.
Bu disiplinler, travmanın beyinde gerçek değişimler yaratarak bireylerin olağan hayatlarını sürdürmelerine mani olduğunu açıklıyor ve travmanın yarattığı ziyanı hafifçeletmek ve gidermek için sistemler geliştirilmesine yardımcı oluyor. Daha da kıymetlisi, geçmişteki travma tecrübesinden daha sonra şimdiki anı yaşama ve ömrü muvaffakiyet ile devam ettirme konusunda fayda sağlıyor.
‘TRAVMA TEDAVİSİNDE HER ŞEY BİR BÜTÜN’
Muharrir ondan sonrasında travma yaşayan beşerler, üzerinden yıllar geçse de başlarına gelenleri anlatamıyorlar diyor. Vücutları, endişe, öfke ve çaresizliği bir daha yaşarken, savaşma ya da kaçma dürtüleri bir daha canlanıyor, lakin bu hisleri lisana getiremiyorlar, diyerek ayrıntıya giriyor, beyin tarama imajlarından deliller sunuyor. Travma yaşayan beşerler sıkışıp kalıyorlar, ömürlerine yeni tecrübeler katamıyorlar. Bu problemler fibromiyalji, kronik yorgunluk ve öbür otoimmün hastalıklarla birlikte sair çeşitli fizikî belirtiler olarak ortaya çıkabiliyor. Beynin korteks altı alanları, nefes alışverişimizi, kalp atışımızı, sindirimi, hormon salınımını ve bağışıklık sistemini düzenliyor. Lakin bu sistemler, bir tehdidin algısı ile karşılaşıldığında denetimi kaybedebiliyorlar. Bu, travma yaşayan bireylerde belirlenen yaygın fizikî sorunların sebebini açıklıyor. Özetle beyin tarama imgeleri, travma yaşayanların endişelerinin ne kadar kalıcı olduğunu ve fizikî belirtilerin nasıl kolay tetiklendiğini gösteriyor. Bu da travma tedavisinde tüm organizmayı, vücudu, zihni ve beyni bir bütün olarak ele almamız gerektiğini açıklıyor.
Bessel Van Der Kolk ondan sonrasında tahlile geliyor, “tedavide üç prosedür var ve her hastada başka biri yahut üçü de birlikte kullanılabiliyor” diyerek anlatıyor:
1. Travmanın anılarını işlerken konuşarak, bağlantı kurarak ve kendimize neler olduğunu anlamaya müsaade vererek üstten aşağı tahlil,
2. Uygunsuz, yanlış alarm reaksiyonlarını durduran ilaçlar alarak ya da beynin bilgi sürece yolunu değiştiren öbür teknolojiler kullanmak,
3.Travmadan kaynaklanan çaresizlik, öfke ya da çöküşe karşı vücudun iç organlara ilişkin tecrübeleri yaşamasına müsaade veren aşağıdan üst usuldür.
‘HASTALARIN ANDA KALMALARINA YARDIM EDİLMELİ’
“Travmanın ağır hisleri yalnızca zihni değil, bağırsak ve kalbi de kapsıyor. Vücut kayıt tutuyor. Travma anısı iç organlarda, otoimmün bozukluklarda, iskelet/kas sorunlarında kodlanmışsa terapatik var iseyımlarda esaslı değişiklikler yapmak gerekiyor. Travmatik gerilimle ilgili bir fazlaca tedavi yaklaşımı, hastaların geçmişlerine karşı olan hassaslığını azaltmaya odaklanıyor. Hastaların anı dolu dolu yaşamaları ve inançlı bir biçimde şimdiki vakitte kalmalarına yardım edilmelidir. İlaçlar, travmayı tedavi etmiyor, sırf bozuk fizyolojinin sözlerini köreltiyorlar. Öz düzenleme ile ilgili kalıcı bir öğrenme sağlamıyorlar. His ve davranışları denetim etmeye yardımcı oluyorlar fakat, motivasyon, acı ve keyfi düzenleyen kimyasal sistemleri engelledikleri için bunun da bir bedeli var,” diyor müellif.
Artık epeyce dinlediğim bir farazi örnekten yola çıkacak olursak;
Başarılı bir üst seviye yönetici olan Can Bey’den amiri dahil herkes çekinirdi. Çünkü kendisine hak verilen bir görüşmede bile kesinlikle bir tartışma çıkarırdı ve sonuçta yok yere bir huzursuzluk, kırgınlık olurdu. Bunun niçini araştırıldığında lise senelerındaki bir anıya dayandığı bulunmuştu. Matematik dersindeydi, bir sorunun tahlilinde öğretmen ile açıktan tartışmış ve tüm sınıfın önünde haklı çıkmıştı, hatta bir daha sonraki imtihandan da fazlaca güzel bir not almıştı. İşte bu olay zihninde otoriteye meydan okursanız sonuçta başarılı olursunuz üzere yer etmişti. Kim bilir kendisiyle nasıl gurur duymuş, vücudu ne kayıtlar tutmuştu. Artık hayatı boyunca kendinden emin olduğu, etrafından tasdik gördüğü konularda yok yere kırıcı davranacaktı, çünkü muvaffakiyetinden emin olmanın yolu olarak bunu öğrenmişti. halbuki durumun farkında olsaydı hakikaten buna muhtaçlığı olmayacaktı ve etrafında kendisini seven ve takdir eden başarılı bir takımı olacaktı.
TRAVMA TERAPİSİ MAKSATLARI
ondan sonrasında ruhsal terapinin detaylarına ve hallerine giriyor, travma sebebi ile ortaya çıkan hislerin hissedilmeye başlanmasını ve kişinin kendisini gözlemlemesini sağlıyor. Fakat, altta yatan beynin tehdit algılama sistemindeki değişimdir. Burada güç olan kişinin başına gelen müthiş şeyleri kabullenmeyi öğrenmesi değil, içsel algılarının ve hislerinin üstesinden gelebilmesi. İçsel olarak olanları algılama, isimlendirme güzelleşmenin birinci adımıdır.
Travma terapisi maksatları şunlarmış:
Artık benim aklıma bir vakit içinder eğitimini aldığım, kuramsal temelleri hala tartışmalı bir usul (2) olan, hatta toplumsal psikoloji biliminin insan memnunluğunu odağına alan olumlu psikolojinin karşısına rakip olarak çıkardığı Nöro Linguistik Programlama (Sinir Lisanı Programlaması) geliyor. Hudut sistemimizin işleyişi (nöro) ve lisan yetenekleri (linguistik) içindeki sıkı bağ ile davranışları düzenleyip yönlendiren zihinsel stratejilerin, sözel kalıpların oluşumu üstündeki rolü NLP’nin aslını oluşturur (3). Size birinci NLP tecrübemden bahsedeyim; yıllar önceydi, randımanımı artırmanın yollarını arıyordum. Gençlikte en çok hoşuma giden şeyi sormuşlardı. Birinci şoför ehliyeti aldığım gün babamın arabası ile İstanbul Kıyı Yolu’nda altı sefer Florya – Sirkeci içinde gidişim geldi. daha sonrasında konsantre olduğumda o periyottaki arabaların ortasındaki kendine has kokuyu, açık camdan gelen serin rüzgarın hissini hatırladım ve anıyı yine yaşadım. Bu bir farkındalıktı. bu biçimdece keyifli anı yenidenen yaşamak mümkündü. Misal geçmiş anılarınızı etkin olarak hatırlayıp bir daha yaşarken gününüze uygun çıkarımlar yaparak hareketlerinizi, konuşmalarınızı bir daha programlayabilirsiniz.
NLP’ye bakılırsa lisan, başka içsel temsil sistemlerimizdeki tecrübe ve aksiyonlarla paralellik gösterip hatta bunların yerine geçebilmektedir. Sonuç olarak bir şey hakkında konuşmak yalnızca algılarımızı yansıtmanın ötesinde tesirlidir. Bu durum lisana, değişim ve güzelleştirme süreçlerinde hayli daha özel bir rol kazandırmaktadır.
DÖRT KADEME
NLP’ye nazaran hayattan gerçeklik hakkında yeni ayrıntıları alıp kendi haritamıza ek ediyoruz ve bu tecrübeye dayalı bilgiler daima filtreleniyor yani çarpıtılıyor, siliniyor yahut genelleştiriliyor. NLP son derece sıradan pratiklerle rastgele bir olayın yargı yahut yorumlanmalarla bozulmasını engelliyor; anılarımızdaki olayı zihnimizde bir daha deneyimlememizi sağlıyor. bu biçimdece daha manalı ve güçlü reaksiyonlara sahip olabiliyoruz. NLP’nin temelinde dört kademe vardır:
1)Ne istediğini bilmek,
2)Harekete geçmek,
3)Yaptıklarımızın sonuçlarını fark etmeyi öğrenmek,
4)Peşinde olduğumuz sonuçları alıncaya dek davranışlarımızı değiştirmeye hazır olmak. (4)
Çabucak bir daha hayli küçük bir örnek vereyim:
Şükür bugün sağlıklıyım, hayattayım ancak yarın salgın yayılacak.
Şükür sağlıklıyım hayattayım ve salgın yayılacak.
Yarın salgın yayılacak olsa bile bugün sağlıklı ve hayattayım.
Bu üç sözde yalnızca lakin, ve, olsa bağlaçları mana değiştirebiliyor. Şayet “olsa bile” ile niyetinizi çerçevelemeyi öğrenirseniz bu biçimde hayatta olduğunuza şükrederek kendinizi daha uygun hissedip, daha uygun koruyacak ehemmiyetleri almanız mümkün olabilir, kendinizi kapana sıkışmış hissetmeyebilirsiniz. Açıkçası NLP fikirlerinizi olumlu bir biçimde çerçevelemeyi öğrenme tekniğidir. Tabi benim sıradançe verdiğim bir örnekle öğrenilemez lakin güç da değildir.
‘KAYDI TUTANA TESLİM OLUP AKLIMIZIN ERDİĞİNİ YAPMAK…’
Şayet istediğiniz hayatta kalmaksa, çabucak onunla ilgili gerekenleri yapacaksınız, her yaptığınız hareketin sonuçlarının farkında olacaksınız ve “hayatta kalma” kararınu elde edene kadar davranışlarınızı değiştirmeye, yeni şeyler denemeye hazır olacaksınız. Şimdilerde buna bir de “mindfulness” (bilinçli farkındalık) diyorlar. Hatta insanları davranışlarının farkına vardırmaya çalışan ajanda çeşidi günlükler basılıyor (5). Tabi insanların kendi davranışlarının farkına varamayacaklarını, bu yüzden de değişemeyeceklerini düşünenler içinde başta kitabın müellifi Bessel Van Der Kolk ve sair psikotrapistler de var. Ne yapsak sanki? En güzeli her işi akışına bırakıp, anı yaşamak mı yoksa…
Tersine asıl “kaydı” kimin tuttuğunun farkına varıp, O’na teslim olmak ve O’ndan gelene razı olmak, lakin tabi ki elimizden geleni, aklımızın erdiğini yaptıktan daha sonra…
Şöyle dua ederim ben; ya Rabbi hakkımda takdir buyurduğun akıbetimi hayr (iyi, güzel) eyle, amin ve daha sonra işime sarılırım.”
Murat Ülker’in yazısı şu biçimde:
‘BEDEN KAYIT TUTAR’
“Yazılarımdan psikoloji alanına ilgi duyduğumu biliyorsunuz. Geçenlerde bir arkadaşım “Vücut Kayıt Meblağ kitabına da baksana kesinlikle ilgini çeker” dedi. Kitabı soruşturdum, “travma alanında yazılmış en âlâ kitap” deniyordu. Travmaya sinirbilimsel açıdan da değindiği için şimdiki bilgilerle doluydu. Travmatik gerilim bozukluğu tedavisinde kullanılabilecek yeni yaklaşımların tesirliliğini değişik bir biçimde okuyucuya sunduğu söyleniyordu. Klasik Freudyen psikoanalitik ve bilişsel davranışçı usullere alternatif olduğu ve okurken büyük keyif alındığı söz ediliyordu. “İçinde hayli sayıda gerçek hayattan örnek var” deniyordu. Kitap 2015 yılında ABD’de raflara çıktığından beri psikoloji alanında en epeyce satanlar listesinde. İsmi “The Body Keeps The Score”, Türkçe’ye Nobel yayınları çevirmiş, ismi Vücut Kayıt Fiyat (1). Şu ana kadar 19 baskı yapmış.
Sahiden de kitap, acı ve kayıplarla baş etmede ve travmatik deneyimleri atlatıp gerçek dünya ile tekrar kontağa geçmede, beynin ve vücudun karşılıklı etkileşiminin değerini gösteren bir teşhis ve tedavi anlayışı üzerine kurulmuş. “Beden Kayıt Tutar” var olan ilaç önermeleri üzerine heyeti psikiyatri yaklaşımına karşı çıkıyor. Bu yaklaşım yerine, günümüzde gitgide ilerleyen görüntüleme teknolojilerinden de faydalanan nörobilim ile ruhsal hastalıkların kökenine iniyor. Hatırlarsanız “Dopamin Ulusu” yazımda da depresyonlarda ilaç tedavilerinin işe yaramadığını hatta günün sonunda depresyonun derinleştiğini ilgili kitabın müellifinin fikirlerine dayanarak tabir etmiştim. Hollandalı psikiyatrist Bessel Van Der Kolk da tıpkı görüşü savunuyor.
‘KİŞİNİN TRAVMA YAŞAMASI İÇİN SAVAŞ GÖRMESİ GEREKMİYOR’
Muharrir travmayı şu biçimde tanımlıyor: beyin gelişimi ve bağlanma ve irtibat sistemleri üzerinde kalıcı tesirleri olan, zihin ve vücut içindeki bağlantıyı koparan makûs tecrübelerin oluşturduğu toksik gerilimdir. Kişinin travmayla müsabakası için savaşçı bir asker olması ya da Suriye’de, Kongo’da bir savaş kampını ziyaret etmesi gerekli değil, diyor muharrir. Hastalık Denetim ve Tedbire merkezleri tarafınca yapılan araştırmalar, beş Amerikalı’dan birinin çocukken cinsel tacize uğradığını, dört bireyden birinin ebeveynleri tarafınca vücudunda iz kalacak biçimde dövüldüğünü, üç çiftten birinin fizikî şiddete maruz kaldığını gösteriyor. Dörtte bir ailede alkolizm sorunu var ve sekiz şahıstan biri annesinin fizikî şiddete maruz kaldığına ya da dövüldüğüne tanıklık ediyor.
Bunun üzere travmatik tecrübeler kuşaklar uzunluğu süren izler bırakıyor. Massachusetts Ruh Sıhhati Merkezi araştırmacısı olan muharrir Van Der Kolk, yaşları altı ile onbir içinde değişen çocuklarla araştırma yapmış. Mukayeseli kümeler içindeki tek fark çocukların aile ortasında gördükleri istismar. Annesinin dövmesi kararı önemli yaralar alan bir erkek çocuk, dört yaşındayken babasının cinsel tacizine uğrayan bir kız, tekraren sandalyeye bağlanarak kırbaçlanan iki erkek çocuk! Bu çocuklarda araştırma sırasında kendilerine gösterilen en suçsuz manzaralar bile ağır bir tehlike, saldırganlık, cinsel uyarılmışlık ve dehşet algısına sebep olmuş. Temel sorun, kendilerine zalimce davranılan bu çocukların içsel haritalarını bir daha çizmek ve gelecekte inanç algısını geliştirmek için beyin ve zihinlerine dayanak olmanın mümkün olup olmadığıdır.
‘TRAVMA, ALGILARI TEKRAR DÜZENLİYOR’
Bugüne baktığımızda ben pandeminin bıraktığı derin travmatik tecrübelerin yediden yetmişe her insanın üzerinde tesirli olduğunu ve vücutlarımızın son iki yılda tuttuğu kayıtların, şayet farkına varmaz isek, tüm geleceğimizi etkileyeceğini düşünüyorum.
Travmatik tecrübeler, yaşandığı vakit diliminin fazlaca daha sonrasında dahi psikolojimizi, bağlantılarımızı, fizyolojimizi ve bağışıklık sistemimizi etkilemeye devam ediyor ve hatırlatan en küçük bir alarm belirtisi ile bozuk programlanmış beyin devrelerimiz harekete geçiyor ve ağır ölçüde gerilim hormonu salgılamamıza niye oluyormuş. Bireyler takıntılı ve ağır derin hisler yaşadıkları geçmiş olayları hatırladığında, hayal güçleri dumura uğruyor ve ruhsal esnekliklerini kaybediyorlarmış. halbuki hayal gücü ömür kalitesi için katiyetle fazlaca kıymetli bir olgudur. Yeni olasılıkları gözümüzde canlandırma fırsatı veriyor, yaratıcılığı ateşliyor, bağlarımızı zenginleştiriyor.
Özetle travma, zihin ile vücut üzerinde bir davranış değişikliği yapıyor ve algıları bir daha düzenliyor. Sadece nasıl ve ne düşünüldüğünü değil, bununla birlikte düşünme kapasitesini de etkiliyor. Olağanlaşma için zihin ile vücudun tehlikenin geçtiğini ve şimdiki anda yaşamayı öğrenmesi gerekiyor. İnanç ortasında bir geçmişe yani anne babalarından gördükleri şefkat ile rahat büyüyen çocukların hayat uzunluğu avantajları oluyor. Etraflarıyla ve etraflarındaki beşerlerle “uyumlu” oluyorlar ve öz farkındalık, empati, dürtü denetimi, öz motivasyon sahibi olmak üzere toplumsal kültürün iştirakçi bireyleri olmalarını sağlayan özellikleri geliştiriyorlar. Bebeklikte kendini inançta hissetmeyen çocuklar, büyüdükçe ruh hallerini ve duygusal reaksiyonlarını düzenlemede sorun yaşıyor. İçsel güvenlik hissimiz yoksa, itimadı ve tehlikeyi ayırt etmekte zorlanıyormuşuz. Sistemsiz bağlanma yaşayan beşerler çabucak sonrasındaki tecrübelerinde travma yaşamaya hazır hale geliyorlar, diyor muharrir. Bu yazılanlar bir daha bana pandemide yaşadıklarımızı anımsattı. bu vakitte bağlanma açısından şahsi, ailevi sıkıntıların yanında dünyaya bağlanma, hayata bağlanma meseleleri yaşamadık mı?
‘İLAÇ TEDAVİSİ TÜM TEDAVİ YAKLAŞIMININ TAMAMLAYICISI OLMALI’
Ülkü olarak gerilim hormonu, tehlikeye karşı şimşek suratı ile reaksiyon vermeli ve akabinde bizi istikrara döndürmeliymiş. Travma daha sonrası Gerilim Bozukluğu (TSSB) yaşayan hastalarda ise, bu istikrar sağlanamıyormuş.
Savaş/Kaç/Donma? sinyalleri tehlike geçtikten daha sonra da devam ediyormuş ve bu panik durumu uzun vadede sıhhate önemli ziyanlar veriyormuş. Van der Kolk’un ilaçlarla ilgili yorumu şöyleki:
“İnsanların geçmişe hapsolmak yerine anı yaşamasına yardım ediyorlar.”
Lakin ilaç tedavisi tüm tedavi yaklaşımının tamamlayıcısı olarak kullanılmalıdır. İlaç tedavilerinin olumsuz yanı altta yatan niçinlerin araştırılmıyor oluşuymuş. sonrasındasında müellif tüm dünyada çocuklar dahil depresyon ilaç kullanmasının artışını örneklerle anlatıyor. Bu tedavi çocukları daha yönetilebilir yapıyor, saldırganlıklarını azaltıyor. İlaç tedavisinin en eleştirilsel istikameti, bireyin kendi güzelleşme sürecine katılmasına imkan vermeyişidir. halbuki insanın kendi fizyolojisini düzenleme yeteneği vardır.
TRAVMAYA YAKLAŞIMDA ÜÇ DİSİPLİN
Travma, istismar ve ihmale yaklaşımda üç yeni disiplin büyük değişiklik yaratıyor:
1. Nörobilim (beynin zihinsel süreçleri nasıl etkilediğini gösteriyor),
2. Gelişim Psikopatolojisi (zihnin ve beynin gelişmeninde olumsuz tecrübelerin tesirini inceliyor),
3. Kişilerarası nörobiyoloji (davranışlarımızın hislerimizi, biyolojimizi ve etrafımızdakileri nasıl etkilediğini inceliyor), diyor müellif.
Bu disiplinler, travmanın beyinde gerçek değişimler yaratarak bireylerin olağan hayatlarını sürdürmelerine mani olduğunu açıklıyor ve travmanın yarattığı ziyanı hafifçeletmek ve gidermek için sistemler geliştirilmesine yardımcı oluyor. Daha da kıymetlisi, geçmişteki travma tecrübesinden daha sonra şimdiki anı yaşama ve ömrü muvaffakiyet ile devam ettirme konusunda fayda sağlıyor.
‘TRAVMA TEDAVİSİNDE HER ŞEY BİR BÜTÜN’
Muharrir ondan sonrasında travma yaşayan beşerler, üzerinden yıllar geçse de başlarına gelenleri anlatamıyorlar diyor. Vücutları, endişe, öfke ve çaresizliği bir daha yaşarken, savaşma ya da kaçma dürtüleri bir daha canlanıyor, lakin bu hisleri lisana getiremiyorlar, diyerek ayrıntıya giriyor, beyin tarama imajlarından deliller sunuyor. Travma yaşayan beşerler sıkışıp kalıyorlar, ömürlerine yeni tecrübeler katamıyorlar. Bu problemler fibromiyalji, kronik yorgunluk ve öbür otoimmün hastalıklarla birlikte sair çeşitli fizikî belirtiler olarak ortaya çıkabiliyor. Beynin korteks altı alanları, nefes alışverişimizi, kalp atışımızı, sindirimi, hormon salınımını ve bağışıklık sistemini düzenliyor. Lakin bu sistemler, bir tehdidin algısı ile karşılaşıldığında denetimi kaybedebiliyorlar. Bu, travma yaşayan bireylerde belirlenen yaygın fizikî sorunların sebebini açıklıyor. Özetle beyin tarama imgeleri, travma yaşayanların endişelerinin ne kadar kalıcı olduğunu ve fizikî belirtilerin nasıl kolay tetiklendiğini gösteriyor. Bu da travma tedavisinde tüm organizmayı, vücudu, zihni ve beyni bir bütün olarak ele almamız gerektiğini açıklıyor.
Bessel Van Der Kolk ondan sonrasında tahlile geliyor, “tedavide üç prosedür var ve her hastada başka biri yahut üçü de birlikte kullanılabiliyor” diyerek anlatıyor:
1. Travmanın anılarını işlerken konuşarak, bağlantı kurarak ve kendimize neler olduğunu anlamaya müsaade vererek üstten aşağı tahlil,
2. Uygunsuz, yanlış alarm reaksiyonlarını durduran ilaçlar alarak ya da beynin bilgi sürece yolunu değiştiren öbür teknolojiler kullanmak,
3.Travmadan kaynaklanan çaresizlik, öfke ya da çöküşe karşı vücudun iç organlara ilişkin tecrübeleri yaşamasına müsaade veren aşağıdan üst usuldür.
‘HASTALARIN ANDA KALMALARINA YARDIM EDİLMELİ’
“Travmanın ağır hisleri yalnızca zihni değil, bağırsak ve kalbi de kapsıyor. Vücut kayıt tutuyor. Travma anısı iç organlarda, otoimmün bozukluklarda, iskelet/kas sorunlarında kodlanmışsa terapatik var iseyımlarda esaslı değişiklikler yapmak gerekiyor. Travmatik gerilimle ilgili bir fazlaca tedavi yaklaşımı, hastaların geçmişlerine karşı olan hassaslığını azaltmaya odaklanıyor. Hastaların anı dolu dolu yaşamaları ve inançlı bir biçimde şimdiki vakitte kalmalarına yardım edilmelidir. İlaçlar, travmayı tedavi etmiyor, sırf bozuk fizyolojinin sözlerini köreltiyorlar. Öz düzenleme ile ilgili kalıcı bir öğrenme sağlamıyorlar. His ve davranışları denetim etmeye yardımcı oluyorlar fakat, motivasyon, acı ve keyfi düzenleyen kimyasal sistemleri engelledikleri için bunun da bir bedeli var,” diyor müellif.
Artık epeyce dinlediğim bir farazi örnekten yola çıkacak olursak;
Başarılı bir üst seviye yönetici olan Can Bey’den amiri dahil herkes çekinirdi. Çünkü kendisine hak verilen bir görüşmede bile kesinlikle bir tartışma çıkarırdı ve sonuçta yok yere bir huzursuzluk, kırgınlık olurdu. Bunun niçini araştırıldığında lise senelerındaki bir anıya dayandığı bulunmuştu. Matematik dersindeydi, bir sorunun tahlilinde öğretmen ile açıktan tartışmış ve tüm sınıfın önünde haklı çıkmıştı, hatta bir daha sonraki imtihandan da fazlaca güzel bir not almıştı. İşte bu olay zihninde otoriteye meydan okursanız sonuçta başarılı olursunuz üzere yer etmişti. Kim bilir kendisiyle nasıl gurur duymuş, vücudu ne kayıtlar tutmuştu. Artık hayatı boyunca kendinden emin olduğu, etrafından tasdik gördüğü konularda yok yere kırıcı davranacaktı, çünkü muvaffakiyetinden emin olmanın yolu olarak bunu öğrenmişti. halbuki durumun farkında olsaydı hakikaten buna muhtaçlığı olmayacaktı ve etrafında kendisini seven ve takdir eden başarılı bir takımı olacaktı.
TRAVMA TERAPİSİ MAKSATLARI
ondan sonrasında ruhsal terapinin detaylarına ve hallerine giriyor, travma sebebi ile ortaya çıkan hislerin hissedilmeye başlanmasını ve kişinin kendisini gözlemlemesini sağlıyor. Fakat, altta yatan beynin tehdit algılama sistemindeki değişimdir. Burada güç olan kişinin başına gelen müthiş şeyleri kabullenmeyi öğrenmesi değil, içsel algılarının ve hislerinin üstesinden gelebilmesi. İçsel olarak olanları algılama, isimlendirme güzelleşmenin birinci adımıdır.
Travma terapisi maksatları şunlarmış:
- Travma sebebi ile donan ya da engellenen duyusal bilgiye ulaşmak,
- Hastaya içsel tecrübeler kararı ortaya çıkan güçlerini denetimi için yardım etmek,
- Hasta endişeyle köşeye sıkıştığında kendini muhafazasına yönelik fizikî hareketleri tamamlamak,
Artık benim aklıma bir vakit içinder eğitimini aldığım, kuramsal temelleri hala tartışmalı bir usul (2) olan, hatta toplumsal psikoloji biliminin insan memnunluğunu odağına alan olumlu psikolojinin karşısına rakip olarak çıkardığı Nöro Linguistik Programlama (Sinir Lisanı Programlaması) geliyor. Hudut sistemimizin işleyişi (nöro) ve lisan yetenekleri (linguistik) içindeki sıkı bağ ile davranışları düzenleyip yönlendiren zihinsel stratejilerin, sözel kalıpların oluşumu üstündeki rolü NLP’nin aslını oluşturur (3). Size birinci NLP tecrübemden bahsedeyim; yıllar önceydi, randımanımı artırmanın yollarını arıyordum. Gençlikte en çok hoşuma giden şeyi sormuşlardı. Birinci şoför ehliyeti aldığım gün babamın arabası ile İstanbul Kıyı Yolu’nda altı sefer Florya – Sirkeci içinde gidişim geldi. daha sonrasında konsantre olduğumda o periyottaki arabaların ortasındaki kendine has kokuyu, açık camdan gelen serin rüzgarın hissini hatırladım ve anıyı yine yaşadım. Bu bir farkındalıktı. bu biçimdece keyifli anı yenidenen yaşamak mümkündü. Misal geçmiş anılarınızı etkin olarak hatırlayıp bir daha yaşarken gününüze uygun çıkarımlar yaparak hareketlerinizi, konuşmalarınızı bir daha programlayabilirsiniz.
NLP’ye bakılırsa lisan, başka içsel temsil sistemlerimizdeki tecrübe ve aksiyonlarla paralellik gösterip hatta bunların yerine geçebilmektedir. Sonuç olarak bir şey hakkında konuşmak yalnızca algılarımızı yansıtmanın ötesinde tesirlidir. Bu durum lisana, değişim ve güzelleştirme süreçlerinde hayli daha özel bir rol kazandırmaktadır.
DÖRT KADEME
NLP’ye nazaran hayattan gerçeklik hakkında yeni ayrıntıları alıp kendi haritamıza ek ediyoruz ve bu tecrübeye dayalı bilgiler daima filtreleniyor yani çarpıtılıyor, siliniyor yahut genelleştiriliyor. NLP son derece sıradan pratiklerle rastgele bir olayın yargı yahut yorumlanmalarla bozulmasını engelliyor; anılarımızdaki olayı zihnimizde bir daha deneyimlememizi sağlıyor. bu biçimdece daha manalı ve güçlü reaksiyonlara sahip olabiliyoruz. NLP’nin temelinde dört kademe vardır:
1)Ne istediğini bilmek,
2)Harekete geçmek,
3)Yaptıklarımızın sonuçlarını fark etmeyi öğrenmek,
4)Peşinde olduğumuz sonuçları alıncaya dek davranışlarımızı değiştirmeye hazır olmak. (4)
Çabucak bir daha hayli küçük bir örnek vereyim:
Şükür bugün sağlıklıyım, hayattayım ancak yarın salgın yayılacak.
Şükür sağlıklıyım hayattayım ve salgın yayılacak.
Yarın salgın yayılacak olsa bile bugün sağlıklı ve hayattayım.
Bu üç sözde yalnızca lakin, ve, olsa bağlaçları mana değiştirebiliyor. Şayet “olsa bile” ile niyetinizi çerçevelemeyi öğrenirseniz bu biçimde hayatta olduğunuza şükrederek kendinizi daha uygun hissedip, daha uygun koruyacak ehemmiyetleri almanız mümkün olabilir, kendinizi kapana sıkışmış hissetmeyebilirsiniz. Açıkçası NLP fikirlerinizi olumlu bir biçimde çerçevelemeyi öğrenme tekniğidir. Tabi benim sıradançe verdiğim bir örnekle öğrenilemez lakin güç da değildir.
‘KAYDI TUTANA TESLİM OLUP AKLIMIZIN ERDİĞİNİ YAPMAK…’
Şayet istediğiniz hayatta kalmaksa, çabucak onunla ilgili gerekenleri yapacaksınız, her yaptığınız hareketin sonuçlarının farkında olacaksınız ve “hayatta kalma” kararınu elde edene kadar davranışlarınızı değiştirmeye, yeni şeyler denemeye hazır olacaksınız. Şimdilerde buna bir de “mindfulness” (bilinçli farkındalık) diyorlar. Hatta insanları davranışlarının farkına vardırmaya çalışan ajanda çeşidi günlükler basılıyor (5). Tabi insanların kendi davranışlarının farkına varamayacaklarını, bu yüzden de değişemeyeceklerini düşünenler içinde başta kitabın müellifi Bessel Van Der Kolk ve sair psikotrapistler de var. Ne yapsak sanki? En güzeli her işi akışına bırakıp, anı yaşamak mı yoksa…
Tersine asıl “kaydı” kimin tuttuğunun farkına varıp, O’na teslim olmak ve O’ndan gelene razı olmak, lakin tabi ki elimizden geleni, aklımızın erdiğini yaptıktan daha sonra…
Şöyle dua ederim ben; ya Rabbi hakkımda takdir buyurduğun akıbetimi hayr (iyi, güzel) eyle, amin ve daha sonra işime sarılırım.”