Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu, büyük asker ve devlet adamı Mustafa Kemal Atatürk, hiç bir vakit devletleriçinde daimi dostluk ve düşmanlığın olabileceğine inanmamıştır. Bu yüzden, Anadolu’yu işgal eden ve yakıp yıkan Yunanistan orduları daha savaş meydanında iken bile affetmesini bilmiştir. Atatürk bu husustaki samimiyetini, 10 Eylül 1922’de İzmir’e girdiğinde açık bir biçimde göstermiştir. İzmir’de Atatürk’e, Yunan Hükümdarı Konstantin’in kalmış olduğu mesken tahsis edilmiştir. İzmir halkı, meskenin girişindeki mermer basamaklara bir Yunan bayrağı sermiş ve Atatürk’ten, Kral Konstantin’in Türk bayrağına yaptığı üzere, Yunan bayrağını ayakları ile çiğneyerek meskene girmesini istemiştir.
1928 yılında, Yunan halkından almış olduğu bu büyük takviye ile Venizelos, Türkiye ile dostluk kurmak için teşebbüse geçmiştir. Bu maksatla Venizelos, Türkiye’de Zafer Bayramı kutlamalarının yapıldığı 30 Ağustos 1928 tarihinde Başbakan İsmet İnönü’ye bir mektup göndermiştir. Venizelos bu mektubunda;
“Sizi temin etmek isterim ki benim en büyük arzum, iki ülke bağlarının düzenlenmesiyle iki ülke içinde yakın bir dostluğun sağlanması ve bu yakın dostluğu, bu sefer, mümkün olan en geniş formuyla bir dostluk antlaşması, saldırmazlık ve hakemlik antlaşmasıyla resmileştirmektir. Türkiye’nin bizim topraklarımızda gözü olmadığını düzgün bildiğim için seçim mühleti boyunca her fırsatta halk önünde Yunanistan’ın da Türk topraklarında hiç bir biçimde gözü olmadığını tekraren yineladım…”
Atatürk, Balkanlarda barışı sağlamak için Yunanistan ile yakın alakalar kurmaya büyük kıymet vermeye başlamıştır. Atatürk’ün takip ettiği bu siyaset doğrultusunda, Türkiye’nin Atina Büyükelçisi Enis Akaygen, 25 Mart 1930 tarihinde Yunan Ulusal Bayramı kutlamalarına katılarak diplomatik bir jestte bulunmuştur. Bu jest, Türkiye ile Yunanistan içindeki yakınlaşma sürecinin hızlanmasına niye olmuştur. Yunanistan Başbakanı, Türk Başbakanı İsmet İnönü’nün bu daveti üzerine, 27-31 Ekim 1930’da Türkiye’ye resmi bir ziyarette bulunmuştur. Venizelos’un Türkiye ziyareti ile Türk-Yunan dostluğunun temelleri atılmıştır. Atatürk ve Venizelos, on yıl evvel birbirleriyle savaşan iki milletin barış ortasında yaşayabileceğine inanmış, bu barışın sağlanabilmesi için de birinci adımı kendileri atmıştır. Venizelos’un Türkiye’ye yaptığı bu ziyaret sırasında, iki devlet içinde siyasi, askeri ve ekonomik hususlar ile ilgili üç antlaşma imzalanmıştır.
Bu antlaşmalar imzalandıktan daha sonra Yunanistan Başbakanı’nın değerlendirmesi şöyleki olmuştur:
“Türk-Yunan dostluğu bir dilek değil artık bir gerçektir. Bugün her iki halk nezdinde bu dostluk artık gerçekleşmiş ve perçinlenmiştir. Siyasetim, Türkiye ile her vakit dostluk olacaktır.” Başka taraftan Atatürk, Venizelos’un Ankara’da bulunduğu 30 Ekim 1930’da, Ankara Türk Ocağı’ndaki Cumhuriyet Balosu’nda konuk Yunan gazetecilerinin ricası üzerine, Türk- Yunan bağları ile ilgili olarak şu açıklamayı yapmıştır:
“…İki millet içinde vâsi bir teşriki mesai alanı vardır. Ben şahsen bu iki millet içinde teşriki mesaiye büsbütün taraftarım…”.
30 Ekim 1930 günü, Ankara’da taraflarca “Türkiye-Yunanistan Ticaret Antlaşması” imzalanır. 1931 yılında, Yunanistan’a ziyarete giden Başbakan İsmet Paşa, Yunanlılarca stadyumlarda karşılanmıştır.
12 Ocak 1934 günü, Yunanistan Eski Başbakanı Eleftherios Venizelos, kendisini askeri ve diplomatik alanda hezimet üstüne mağlubiyete uğratan Türkiye Cumhurbaşkanı Atatürk’ü ‘Nobel Barış Ödülü’ne aday göstermiştir. Yunan Başbakanı Venizelos’un Nobel Ödül Merkezi’ne yazdığı adaylık teklifine bir göz atalım:
“Nobel Barış Mükafatı Komitesi’nin Sayın Lideri
Oslo-Norveç
“…Mustafa Kemal Paşa’nın ulusal hareketinin düşmanlara karşı 1922 yılındaki zaferinden daha sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu, gelecekteki barış için yeni ve kaygılı tehlikeler ortaya çıkaracak, bu müsamahadan mahrum ve yerleşmemiş bu duruma kesin halde son vermiştir.
…Yakın Doğu’da barış yolunda yeni bir çağ açan Yunan-Türk mutabakatının imzalandığı periyotta, 1930 yılındaki Yunan Hükümetinin lideri sıfatıyla, artık Nobel Barış Mükafatı Komitesinin seçkin üyeleri önünde, Mustafa Kemal Paşa’nın adaylığını, bu onur mükafatına layık olarak önermekten onur duymaktayım.
En derin hürmetlerimin kabulünü rica ederim, Sayın Lider.” 12 Ocak 1934
Yunanistan, İzmir’in kurtuluşunun 100’üncü yılında, ABD’de Türkiye zıddı propagandaya hazırlandıkları bilinmektedir. Yunanların ‘Küçük Asya Felaketi’ diye andıkları Anadolu’nun Yunan işgalinden kurtarılmasının 100’üncü yıl dönümü niçiniyle çekilen sinemanın ABD’de ve Avrupa Parlamentosu’nda gösterileceği, basına yansımaktadır. Türk-Yunan halkına ve bizlere düşen bakılırsav, Türk-Yunan dostluğunu Atatürk ve Venizelos’un getirdiği eski düzeye getirmeye çalışmak olmalıdır.
27 Kasım 2022
Ahmet Gürel
Atatürk Araştırmacısı
1928 yılında, Yunan halkından almış olduğu bu büyük takviye ile Venizelos, Türkiye ile dostluk kurmak için teşebbüse geçmiştir. Bu maksatla Venizelos, Türkiye’de Zafer Bayramı kutlamalarının yapıldığı 30 Ağustos 1928 tarihinde Başbakan İsmet İnönü’ye bir mektup göndermiştir. Venizelos bu mektubunda;
“Sizi temin etmek isterim ki benim en büyük arzum, iki ülke bağlarının düzenlenmesiyle iki ülke içinde yakın bir dostluğun sağlanması ve bu yakın dostluğu, bu sefer, mümkün olan en geniş formuyla bir dostluk antlaşması, saldırmazlık ve hakemlik antlaşmasıyla resmileştirmektir. Türkiye’nin bizim topraklarımızda gözü olmadığını düzgün bildiğim için seçim mühleti boyunca her fırsatta halk önünde Yunanistan’ın da Türk topraklarında hiç bir biçimde gözü olmadığını tekraren yineladım…”
Atatürk, Balkanlarda barışı sağlamak için Yunanistan ile yakın alakalar kurmaya büyük kıymet vermeye başlamıştır. Atatürk’ün takip ettiği bu siyaset doğrultusunda, Türkiye’nin Atina Büyükelçisi Enis Akaygen, 25 Mart 1930 tarihinde Yunan Ulusal Bayramı kutlamalarına katılarak diplomatik bir jestte bulunmuştur. Bu jest, Türkiye ile Yunanistan içindeki yakınlaşma sürecinin hızlanmasına niye olmuştur. Yunanistan Başbakanı, Türk Başbakanı İsmet İnönü’nün bu daveti üzerine, 27-31 Ekim 1930’da Türkiye’ye resmi bir ziyarette bulunmuştur. Venizelos’un Türkiye ziyareti ile Türk-Yunan dostluğunun temelleri atılmıştır. Atatürk ve Venizelos, on yıl evvel birbirleriyle savaşan iki milletin barış ortasında yaşayabileceğine inanmış, bu barışın sağlanabilmesi için de birinci adımı kendileri atmıştır. Venizelos’un Türkiye’ye yaptığı bu ziyaret sırasında, iki devlet içinde siyasi, askeri ve ekonomik hususlar ile ilgili üç antlaşma imzalanmıştır.
Bu antlaşmalar imzalandıktan daha sonra Yunanistan Başbakanı’nın değerlendirmesi şöyleki olmuştur:
“Türk-Yunan dostluğu bir dilek değil artık bir gerçektir. Bugün her iki halk nezdinde bu dostluk artık gerçekleşmiş ve perçinlenmiştir. Siyasetim, Türkiye ile her vakit dostluk olacaktır.” Başka taraftan Atatürk, Venizelos’un Ankara’da bulunduğu 30 Ekim 1930’da, Ankara Türk Ocağı’ndaki Cumhuriyet Balosu’nda konuk Yunan gazetecilerinin ricası üzerine, Türk- Yunan bağları ile ilgili olarak şu açıklamayı yapmıştır:
“…İki millet içinde vâsi bir teşriki mesai alanı vardır. Ben şahsen bu iki millet içinde teşriki mesaiye büsbütün taraftarım…”.
30 Ekim 1930 günü, Ankara’da taraflarca “Türkiye-Yunanistan Ticaret Antlaşması” imzalanır. 1931 yılında, Yunanistan’a ziyarete giden Başbakan İsmet Paşa, Yunanlılarca stadyumlarda karşılanmıştır.
12 Ocak 1934 günü, Yunanistan Eski Başbakanı Eleftherios Venizelos, kendisini askeri ve diplomatik alanda hezimet üstüne mağlubiyete uğratan Türkiye Cumhurbaşkanı Atatürk’ü ‘Nobel Barış Ödülü’ne aday göstermiştir. Yunan Başbakanı Venizelos’un Nobel Ödül Merkezi’ne yazdığı adaylık teklifine bir göz atalım:
“Nobel Barış Mükafatı Komitesi’nin Sayın Lideri
Oslo-Norveç
“…Mustafa Kemal Paşa’nın ulusal hareketinin düşmanlara karşı 1922 yılındaki zaferinden daha sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu, gelecekteki barış için yeni ve kaygılı tehlikeler ortaya çıkaracak, bu müsamahadan mahrum ve yerleşmemiş bu duruma kesin halde son vermiştir.
…Yakın Doğu’da barış yolunda yeni bir çağ açan Yunan-Türk mutabakatının imzalandığı periyotta, 1930 yılındaki Yunan Hükümetinin lideri sıfatıyla, artık Nobel Barış Mükafatı Komitesinin seçkin üyeleri önünde, Mustafa Kemal Paşa’nın adaylığını, bu onur mükafatına layık olarak önermekten onur duymaktayım.
En derin hürmetlerimin kabulünü rica ederim, Sayın Lider.” 12 Ocak 1934
Yunanistan, İzmir’in kurtuluşunun 100’üncü yılında, ABD’de Türkiye zıddı propagandaya hazırlandıkları bilinmektedir. Yunanların ‘Küçük Asya Felaketi’ diye andıkları Anadolu’nun Yunan işgalinden kurtarılmasının 100’üncü yıl dönümü niçiniyle çekilen sinemanın ABD’de ve Avrupa Parlamentosu’nda gösterileceği, basına yansımaktadır. Türk-Yunan halkına ve bizlere düşen bakılırsav, Türk-Yunan dostluğunu Atatürk ve Venizelos’un getirdiği eski düzeye getirmeye çalışmak olmalıdır.
27 Kasım 2022
Ahmet Gürel
Atatürk Araştırmacısı